Page 239 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

giáo và đạo giáo. Tuy triều Lê có các khoa thi kinh điển
riêng cho những nhà tu hành, nhưng đó chính là một
cách hạn chế. Đốì với nho học thì các đòi vua Lê và
Nguyễn đều hết sức tôn trọng. Nhưng từ khi nước ta
trải qua cuộc nhà Minh chinh phục thì rất nhiều sách
về nho học phật học của ta bị họ thu mất, rồi họ phát
cho những sách Ngũ kinh Tứ thư thể chú để dùng ở các
trường công. Đến khi nhà Lê quang phục, những chế độ
và thư tịch ở đòi Lý Trần đã mất tích nên đành bắt
chước chê độ của Minh triều, lấy khoa cử làm con đường
dụng nhân duy nhất, dùng văn chương bát cổ để làm
thước đo nhân tài, và lấy sách Tốhg nho làm chính thư.
Nho học bấy giò chỉ khư khư ỏ trong phạm vi cử nghiệp
và nằm ép ở dưói quyền uy của Tõhg nho. Thỉnh thoảng
cũng có một vài nhà lỗi lạc, như Lê Quí Đôn là người
bác học đa tài đã từng nổi tiếng khắp cõi Á đông, trước
thuật rất nhiều sách về đủ các khoa: nho học, phật học,
lão học, văn học, binh học (Hậu Lê); Nguyễn Bá Nghi có
sách chú giải lại cả Tứ thư và bỏ hết nghĩa của Tốhg
Nho, cùng Nguyễn Hữu Tạo có thuyết chữ "quyền" về
sách Luận ngữ phản với nghĩa của Chu Tử (Nguyễn
triều). Nhưng phần nhiều các nhà nho có tiếng ở đòi ấy
chỉ là những người giỏi từ chương, khéo dùng lời văn
bóng bảy mà lập lại những tư tư ặig của Chu Trình chứ
không có biệt sáng được điều gì cả. Có tiếng về lý học
như Nguyễn Bỉnh Khiêm mà cũng không có sở kiến gì
đặc sắc về học thuật, chẳng qua cũng chỉ là một người
đệ tử trung tín của Tốhg nho thôi.
Luận về sĩ phong đòi Lê, Quế Đường (Lê Quí Đôn) đại
khái nói rằng: "Quốc gia khôi phục thừa sau khi nhiễu

241