Page 242 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

kiến, m ắt đương trông thấy những chế độ xưa trút đổ
khiến xã hội bày ra cái cảnh hỗn độn đảo điên, như tôi
giết vua, con giết cha, chư hầu lấn quyền thiên tử. Ngài
nghĩ rằng muốh cho cái "thiên hạ vô đạo" ấy trở thành
"thiên hạ hữu đạo" thì chỉ có một phép là khiến thiên tử
cứ làm thiên tử, chư hầu cứ làm chư hầu, đại phu cứ
làm đại phu, bồi thần cứ làm bồi thần, thứ dân cứ làm
thứ dân, khiến thực cho đúng với danh, đó tức là chính
danh chủ nghĩa vậy.
Khổng Tử cho thuyết chính danh là trọng yếu lắm.
Khi Tử Lộ hỏi ngài rằng nếu vua nước Vệ dùng ngài
làm chính trị thì ngài làm gì trước hết. Ngài trả lòi: "Tất
phải chính danh trước hết". Tề Hoàn Công hỏi ngài về
chính trị thì ngài đáp rằng: "Vua phải đúng đạo vua, tôi
phải đúng đạo tôi, cha phải đúng đạo cha, con phải
đúng đạo con". Điều chủ yếu trong thuyết chính danh là
đại nghĩa tôn vương, bài xích sự tiếm việt của chư hầu,
cốt mưu cuộc thống nhất cho quốc gia.
Về luân lý thì tư tưởng của Khổng Tử có thể tóm
trong mấy điều: Nhân, hiếu, đễ, trung, thứ và lễ nhạc.
Mục đích chủ yếu của Khổng giáo là tu kỷ (luân lý)
và trị nhân (chính trị). Công phu tu kỷ cốt tu dưỡng
những đức tính tốt cho mình. Theo Khổng Tử thì đức
chính của đạo trời là "nhân", bao trùm hết cả vạn sự
vạn vật trong vũ trụ. Người ta phải theo thiên đạo mà
cư xử, cho nên "nhân" cũng là đức chính của loài người.
Vì đương thời Khổng Tử thường tùy thời tùy địa, theo
người theo vật mà nói về "nhân" rất nhiều cách, cho nên
các nhà hậu nho giải thích chữ "nhân" cũng mỗi người
thiên về một phương diện riêng. Song ta có thể nói khái
quát rằng về phương diện luân lý thì nhân là cái đức

244