Page 89 - Văn Hóa Ứng Xử Việt Nam Hiện Nay
P. 89
N guyên Thanh Tuân
tích xưa. Văn còn là hiểu biết cuộc sống, kinh nghiệm cuộc
sống. "Văn dĩ tải đạo" - Văn là để chỏ đạo, đạo của tròi, của
người. Lễ là nghi thức, tiết tấu trong giao tiếp, hành vi, cử
chỉ..., để hành động đúng chỗ, đúng lúc, không buông thả
theo ý riêng và cũng không để cho sự uyên bác làm rốĩ trí.
Đạt được Văn và Lễ là đạt được sự chí tình, chí lý, là hưóng
về điều Nhân. Nhân là tổng hòa của tình và lý.
Vào Việt Nam, lẽ sổhg trên được lòng nhân ái xóm
làng làm cho mềm đi. Cái lý cao nhất là "thương người như
thể thương thân", là "tình làng nghĩa xóm", là "người trong
một nưốc phải thương nhau cùng", ở cấp độ đánh giá nào,
dù đó là bản ngã, nhân cách, là gia đình, họ mạc, làng
xóm, là dân tộc, đất nưóc thì cái lý cũng thể hiện trong cái
tình, thông qua cái tình. Vì thế, điều nhân, người nhân chỉ
đạt được khi thấu tình đạt lý. Cái tình phải thấu đến tận
tâm can, thấu đến tận tròi xanh còn cái lý chỉ cần vừa đủ.
Và vô luận thê nào nếu thấu được tình thì mặc nhiên cũng
đạt được lý. Cả khi "tình ngay, lý gian" thì trong quan hệ
và dư luận xã hội hành động đó cũng dễ đưỢc thông cảm.
Đặc trưng "thấu tình đạt lý" trong ứng xử Việt Nam
được hình thành ngay từ trong bản chất văn hóa xóm làng
Việt Nam. Cả khi tiếp xúc, giao lưu và tích hỢp các nền
văn hóa An Độ, Trung Hoa, phương Tây thì trật tự lôgíc
của nguyên tắc "thấu tình đạt lý" cũng hầu như không
90
