Page 205 - Trần Huy Liệu Cõi Đời

Ban đầu Liệu còn cắm cúi ghi, nhưng bất chợt nhìn lên trên, ý nghĩ ông lại bị lái sang
hướng khác. Trước mặt là những mái đầu không còn một sợi đen, của dòng túc nho, nhô lên

trên đôi vai đã khòng không. Những cán bộ nghiên cứu lứa sau, “muối” đã nhiều hơn “tiêu”.

Bùi Đình Thanh, người ông xín đích danh tướng Đặng Kim Giang từ quân đội đang đều đặn
“nhả tơ” dù đã có lúc phải nhọc mệt vì nghĩ khác trên khi đánh giá các giai đoạn kháng chiến

chống Pháp. Nguyễn Hồng Phong có những phát hiện trong cuốn “Xã thôn Việt Nam”,

Nguyễn Danh Phiệt hằng cắm cúi với xứ Thanh…

Cạnh họ là những nghiên cứu viên đầu xanh bóng, vừa tốt nghiệp khoa Sử Đại học
Tổng hợp ra hay từ Liên Xô về. Bao lâu nữa thì những mái tóc ấy bắt đầu thưa đi, ngả sang

muối tiêu? Nghiệp sử làm người ta chóng già. Những Phan Huy Chú, Lê Quý Đôn, Lê Văn

Hưu đến độ “tứ thập bất hoặc” mặt mũi liệu có tươi tỉnh được? Những nho gia cắm cúi
trong thư viện Quốc Sử quán triều Nguyễn liệu có thể trẻ trung hay gàn dở, cực đoan khi

làm việc dưới trướng vua Tự Đức người ngắn một mẩu, uyên thâm và khe khắt? Đã làm ở
Quốc Sử quán là khó độc lập lắm , dù đâu như, ở đâu đó, đã có cái quy tắc là nhà vua không

được bước chân vào Quốc Sử quán, cũng tức là không được bắt bẻ, sửa sang những gì bọn

sử gia chép. Đã chả có một câu chuyện nhà nọ có ba anh em, người đầu bị chém vì viết trái ý
bậc chí tôn, người thứ hai vẫn bất tuân, đến người thứ ba thì… đó sao?

Như ông, khi thành lập Viện, đã được ngay bài học về tính tổ chức. Số đầu tiên của
“Khoa học lịch sử” ra tháng 3 năm 1959 bị đình lại. Cái tên tập san do ông chọn đổi thành

“Nghiên cứu lịch sử”, số đầu tiên chính thức ra với một vài thay đổi về bài vở. Liệu sôi lên

nhưng đành chịu. Tổng Bí thư quyết cơ mà. Dù sao thì việc điều hành tập san chủ yếu vẫn ở
nơi ông. Ngoài những nội dung chính chẳng còn gì phải bàn, nó vẫn tải được những bài

“chông chênh tí chút”, như nhắc đến vai trò Nguyễn Hữu Thu, Bạch Thái Bưởi, hai nhà tư

sản kỹ nghệ. Đối với Nguyễn Văn Vĩnh, Trương Vĩnh Ký, thái độ của tập san không phải là sổ
toẹt tất cả. Làm cho Tây nhưng báo họ vẫn đăng những bài có ý tứ cách mạng đấy thôi.

Nhưng Liệu không thể “thể tất” cho Trần Trọng Kim; không phê thằng Tây thì còn ra cái gì…