Page 72 - Phong Tục Thờ Cúng Của Người Việt

Khi con người xuống trung du, đồng bằng sống bằng nghề nông nghiệp lúa
nước, cây lúa hạt gạo là yếu tố quan trọng hàng đầu nuôi sống con người, rồi các
cây hoa màu, cây ăn quả, Mẹ Cây vẫn gắn bó chặt chẽ với đời sống con người. Và
con người làm nông nghiệp lúa nước, thì đất và nước là hai đối tượng quan trọng
tiếp theo được tôn thờ. Đất và Nước được tôn vinh thành Mẹ Đất Mẹ Nước và cố
tên khác Mẫu Địa, Mẫu Thủy gia nhập vào hàng ngũ Mẫu dược tôn thờ.

Thế nhưng quyết định có nước lại là mưa từ trên trời rơi xuống, con người chưa
hiểu nổi qui luật của mưa là nước bốc hơi lên thành mây mưa, cho dó là trời quyết
định, mẹ trời được tôn vinh, Mầu Thiên gia nhập vào hàng ngũ Mẫu. Tín ngưỡng là
từ thực tế cuộc sống, con người đặt ra những lực lượng tôn vinh, tồn thờ phù hợp
với cuộc sống của mình là thế. Mẹ Cây, Mẹ Rừng (sau này gọi Mẫu Thượng Ngàn
hay Mẫu Sơn Lâm). Mẹ Đất, Mẹ Nước, Mẹ Trời (thời tiết, khí hậu), hay gọi theo
tiếng Hán là Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Địa, Mẫu Thoải (Thủy), Mẫu Thiên là hệ
thống Mẫu cơ bản ban dầu của tín ngưỡng thờ Mẫu.

Trong bốn Mẫu trên đây, Mẫu Sơn Lâm đã được nhân cách hóa như trên. Còn
Mẫu Thủy dược nhân cách hóa như sau:

- Dị bản từ làng A Lữ kể rằng, thuở trời đất mới mở mang, rừng núi sông hồ
hoang vu, kinh Dương vương thường đi chu du khắp nơi, một hôm tới hồ Đông Đình
gặp người con gái sắc đẹp tuyệt trần, con vua Long Vương hồ Đông Đình. Kinh
Dương Vương lấy nàng làm vợ, sinh ra Sùng Sản, chính là Lạc Long Quân, Lạc
Long Quân lấy bà Âu Cơ sinh bọc trăm trứng, nở trăm con, Tổ tiên Lạc Việt, từ
Rồng, từ nước.

Có truyền thuyết lại nói Mẫu Thoải không phải là một bà mà là nhiểu bà. Các
bà đểu là con của Lạc Long Quân, trong đó chọn được ba người, giao cho quản lĩnh
sông biển nước Nam, đóng dinh ỏ sông Nguyệt Đức. Một bà có hiệu là Thủy Trinh
Động đình Ngọc Nữ công chúa. Bà thứ hai có hiệu là Hoàng Hà Đan Khiết phu
nhân. Bà thứ ba là Tam Giang công chúa. Tam Giang nay là ngã ba Sà Yên Phong
Bắc Ninh.

- Một truyền thuyết khác, do người pháp là Durant sưu tầm, kể rằng ở vùng
Tuyên Quang, có một hoàng tử con vua đất là Kinh Xuyên, lấy vợ là con gái Long
Vương ỏ hổ Đông Đình, bà rất yêu chồng, Nhưng Kinh Xuyên lại lấy vợ hai tên là
Thảo Mai. Thảo Mai ghen ghét vỢ cả, vu cáo vợ cả không chung thủy với chồng.
Bực tức, Kinh Xuyên nhốt vợ cả vào cũi, đem bỏ vào rừng cho thú dữ ăn thịt, ở
trong rừng, bà vỢ cả không những không bị thú dữ ăn thịt, mà chúng còn mang hoa
quả nuôi sống bà. Một hôm có một nho sĩ đi qua, bà nhờ nho sĩ viết thư gửi cho cha
là Long vương, bà được cứu thoát. Long vương muốn gả bà cho nho sĩ, nhưng ông
từ chối, chỉ nhận là người bạn trung thành của bà. Đề cao đạo đức của bà, người
đời tôn bà là Mẫu Thoải hay còn gọi là Mẹ Nước lập đền thờ ỏ Tuyên Quang, gọi

74