Page 70 - Phong Tục Thờ Cúng Của Người Việt

Hiện nay ở xã Tiên Nông (khởi thủy nghề nông), bên bờ sông Lô, thị xã Tuyên
Quang có đền thờ Mẫu Ỷ La. Nay đền đã quang đãng, nhưng trước đây không lâu,
bao quanh đền là cả một rừng cây đa cổ thụ, rễ phụ đan nhau chằng chịt. Cũng ỏ
thị xã Tuyên Quang, có một đền Ỷ La khác trên núi La thờ bà chúa Thượng Ngàn.
Hoặc như đền Bắc Lệ Hữu Lũng Lạng Sơn, thờ bà chúa Thượng Ngàn, cũng trồng
rất nhiều cây đa, cây si đã thành cổ thụ được gọi là cây thiêng, cây bất tử tỏa bóng
che cho khách hành hương. Ỷ là dựa, La là lưới là võng, rễ những cây đa cây si
được Tết thành lưới thành võng như những cái nôi ru đưa con người nguyên thủy
chìm vào trong giấc ngủ qua đêm tránh thú dữ. Bỏi thế Ỷ La trỏ thành biểu tượng
đầu tiên về Mẹ thiêng liêng. Theo tác giả Toan Ánh, trong sách “Nếp cũ”, có nói ỏ
đền Bắc Lệ, Lạng Sơn treo bức tranh Mẩu Thượng Ngàn ngồi trên chiếc võng giăng
giữa hai cây trong rừng xanh, xung quanh có nhiều vườn chim và các cô nàng đứng
hầu hạ. Việc thờ Mẫu mang tính chất là thờ Mẹ Cây Mẹ Rừng này còn thấy rõ nét ỏ
nhiều nơi. Như ỏ đền Hai Bà Trưng, Đồng Nhân, Hà Nội, trên bàn thờ Mẫu treo bức
hoành phi đề “Tam mộc sâm đình”, hay ỏ đầu bàn thờ Mẩu thấy bức hoành phi đề
như thế này, ấy là mang tính chất thờ Mẫu ban đầu là Mẫu Sơn Lâm. “Tam mộc
sâm đình” là ba cây làm nên rừng lớn. Dân ta có câu:

“Một cây làm chẳng nên non,

Ba cây chụm lại nên hòn núi cao”.

Đấy là hình ảnh nói vể sức mạnh đoàn kết cộng đồng bắt nguồn từ thờ Mẫu
“Tam mộc sâm đình”. Hoặc như nhiều làng dệt ở vùng Hà Đông cũ mang tên La
Khê, La cả thờ tổ dệt là Mẫu La.

Mẫu Ỷ La mang tính chất là Mẩu Thượng Ngàn, Mẩu Sơn Lâm được nhân cách
hóa thành những huyền thoại như sau:

- Vua Hùng Định Vương có bà hoàng hậu thứ ba, tên là bà An Nương, mang
thai khá lâu, bà đi chơi giữa rừng xanh, trở dạ đẻ, bà vịn vào gốc cây quế cổ thụ,
đau đớn vất vả lắm mới sinh được con gái, nhưng bà kiệt sức mất ngay sau khi sinh
con. Con gái được vua cha đặt tên là Mị Nương Quế Hoa. Lớn lên Quế Hoa rất xinh
đẹp, nhiều hoàng tử xin kết duyên, nhưng nàng không hề để ý, chỉ hiềm một nỗi
nhớ nhung tìm mẹ. Nàng cùng 12 thị nữ, đi khắp rừng xanh tìm mẹ. Trên đường đi
nàng gặp rất nhiều dân tình đói khổ vào rừng đào củ mài kiếm ăn, nàng rất xót xa
thương dân tình đói khổ. Với lòng nhất mực hiếu thảo tlm mẹ, và lòng bác ái thương
dân, nàng đã được tiên ông hiện xuống cho sách quí có phép màu, làm núi sông
thông thương trỏ lại, cây cối tốt tươi, mùa màng bội thu, cuộc sống dân lành ấm no,
yên vui trỏ lại... Đám mây ngũ sắc hạ xuống đón bà và 12 thị nữ về trời... Nhân dân
thương nhớ tôn Nàng là Thượng Ngàn Thánh Mẫu, lập đền thờ, nay là đền suối Mơ
ở Hữu Lũng Lạng Sơn.

Câu chuyện trên đây, tất hình thành nên sau này, như chuyện Tấm Cám có

72