Page 78 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

trật tự xuất hiện. Chúng là; người/ta/người/ta/mộư mộưli khách... khác với 77 bà
hành của Bạch Cư Dị hay Hành phương Nam của Nguyễn Bính, giọng điệu của
Tống biệt hành hấu hết là giọng của tôi - trữ tình cảm nhận tâm trạng của đối
tượng trữ tình (li khách) nên khảo sát sự chuyển dịch hệ thống từ xưng hô cũng là
tìm hiểu sự thay đổi tâm trạng, cảm xúc thoạt tiên là của thi nhân và sau cùng là
của người ra đi. Phần đầu của bài thơ, không khí trang nghiêm cao cả đầy tráng
chí được thể hiện qua những: người, ta, một, li khách... toàn là những từ bệ vệ tạo
khoảng cách, mang giọng điệu của một phân li đầy trang nghiêm gắn với nét hào
hùng của người ra đi trong dáng vẻ của cuộc đưa tiễn bên “Dịch thủy hàn” (dòng
sòng nơi Kinh Kha từ biệt vào đất Tần). Giọng của người đưa tiễn chiêm ưu thế.
Song đến khi xuất hiện “mẹ già” thì âm điệu “bất cần” ấy chùng xuống, thưa thớt
‘1a, người” còn rải rác gõ nhịp cho biến tấu tình cảm ngân khúc bi thương, xót xa
trước giờ giã từ;
Người đi? ừ nhỉ, người đi thực!
Mẹ thà coi như chiếc lá bay
Kiêu hùng lắm, “dửng dưng” lắm song cũng đớn đau thay. Đến đây tính chất
lưỡng hoá giữa “ta” và “người” trong giọng điệu dường như không còn nữa. Giọng
của người đi và người đưa tiễn hội nhập trong khúc biệt li.
Bởi thay đổi cách xưng hô nên nhìn tổng thể, bài thơ có bôn lần đổi giọng. Sáu
câu đầu, ta độc thoại về người, “Đưa người ta ch? đưa người ấy”. Thực ra, ở đoạn
thơ này ta ấy chủ yếu là tự bộc bạch. Bốn câu tiếp theo, ta nói hộ lòng người “Chí
nhớn chưa về bàn tay không” . Tám cảu tiếp, đối thoại với người, “Ta biết người
buồn chiều hôm trước”, mạch cảm xúc tự vấn bên trên bị ngắt quãng, mạch tự sự
xen vào, hướng ra ngoài phía người, “Ta biết người buồn sáng hôm nay”. Nhưng
đến bốn câu cuối, khi nỗi buồn trào dâng thì người lại xuất hiện, thảng thốt, như
sực tỉnh từ cõi mộng bởi khúc đoạn trường cận kề, “Người đi? ừ nhỉ, người đi thực!”
- vẫn chưa quen với cảnh chia lìa!
Thay đổi ngôi trữ tình thì giọng điệu thơ cũng đổi thay. Bài thơ hiện diện nhiều
tiếng nói, nhiều chủ thể ngôn từ. Ý thơ luôn ngả về nhiều hướng, hiểu theo cách
nào cũng có cơ sở. Đấy là nét độc đáo của Tống biệt hành mà nền tảng thành
công là do vận dụng kĩ thuật lưỡng phân đến mức điêu luyện.
Trước đây, trong giao tiếp ta với người được dùng để chỉ vị thế thân hữu của
những đấng, bậc. Trong thi ca hiện đại, nó ít xuất hiện bởi dáng vẻ kiểu cách,
trang trọng của giọng điệu toát lên từ nó không dễ hoà nhập với dòng cảm xúc đời
thường vốn đĩ là đặc trưng của Thơ mới. Do đó, khi được vận vào bài thơ, mối quan
hệ giữa ta, người ở đây không còn như xưa cũ mà đã khác đi trong ngữ cảnh thơ.
Với ta thì chẳng mấy thay đổi gì hơn. Một tiếng nói bên ngoài. Một người quan
sát... Song vẫn là người trong cuộc nên yếu tố người phải chuyển nội hàm. Người
không còn là không ta nữa, mà có giá trị ngang ta, hoà lẫn vào trong ta, thay thế
cả ta. Nếu ta không xuất hiện, “người đi... người đi thực” thì người ấy lại chính là ta
đấy.

77