Page 73 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

ấy là cả một thế giới nội tâm đầy những day dứt, dằn vặt ở bên trong, là sự dằn
lòng đến đau đớn của li khách. Người ra đi bị níu lòng từ nhiều phía: mẹ già, những
người chị và đứa em nhỏ ngây thơ đôi mắt biếc - Gói tròn thương tiếc chiếc khăn
tay. Những người chị như sen cuối hạ đã khóc nhiều, khóc đến giọt nước mắt cuối
cùng để khuyên can, van nài người em ở lại: Một chị, hai chị cũng như sen -
Khuyên nốt em trai dòng lệ sót. Cực tả tình cảm níu kéo của những người thân
cũng là để tô đậm thêm cái ý chí quyết tâm ra đi của li khách.
Như vậy, qua ngòi bút của Thâm Tâm, hình tượng li khách hiện ra đầy mâu
thuẫn. Mâu thuẫn giằng xé giữa chí lớn và tình riêng. Bút pháp đối lập của nhà thơ
đã làm nổi bật rõ hơn bao giờ hết gương mặt tinh thần của người ra đi: càng tô
đậm cái chí lớn lại càng làm bộc lộ rõ hơn tình cảm nhân bản của li khách; và
ngược lại, càng cường điệu tinh cảm níu kéo của những người ruột thịt thì lại càng
làm nổi bật chí lớn của người ra đi. Dẩu tình cảm gia đình sâu nặng, vô cùng
quyến luyến vẫn không níu chân được li khách, vẫn không thể lay chuyển được chí
lớn của li khách. Mâu thuẫn nhưng lại hết sức thống nhất, nhất quán. Tất cả làm
nổi bật hình tượng một con người giâ nhà ra đi theo chí lớn mà vẫn nặng lòng lưu
luyến, bịn rịn với gia đình.
4. Vì chí lớn, li khách đã dứt áo ra đi. Bốn câu kết của bài thơ thật ấn tượng:
Người đi? ừ nhỉ, người đi thực!
Mẹ thà coi như chiếc lá bay
Chị thà coi như là hạt bụi
Em thà coi như hơi rượu say.
Bốn câu thơ này đã từng tồn tại nhiều cách hiểu.
Li khách đã đi rồi mà người đưa tiễn vẫn còn ngơ ngác như không tin đó là sự
thực Người đi? ừ nhỉ, người đì thực! - câu hỏi nêu ra như một điều không chắc
chắn. Nhưng sự thực thì li khách đã đi. Mấy từ đi thực như khẳng định một điều mà
những giây phút trước đó còn chưa phải là sự thực. Và khi chợt nhận ra li khách đã
đi thực thì bàng hoàng sực tỉnh, bâng khuâng, buồn man mác. có ý kiến cho rằng:
để dứt áo ra đi, li khách đã coi mẹ như chiếc lá bay, coi chị như là hạt bụi và coi
em như hơi rượu say. Mỗi chữ thà tựa như một nhát dao sắc, chặt đứt tình cảm để
ra đi. Cách hiểu như thế không mấy thuyết phục, có lẽ mấy chữ thà láy đi láy lại
đầy ấn tượng dễ làm mờ giác quan của người đọc. Căn cứ vào cái mạch của cả
khổ thơ (được xác định bởi câu thứ nhất: Người đi? ừ nhỉ, người đi thực!, và cú
pháp của ba câu thơ cuối, không có cơ sở để hiểu theo cách li khách coi mẹ, coi
chị, coi em như chiếc lá, như hạt bụi, như hơi rượu say. vả lại, hình ảnh chiếc lá
bay, hạt bụi, hơi rượu say đều là những hình ảnh động, vì thế, nó tương đồng với
hình ảnh người ra đi chứ không phù hợp với hình ảnh người ở lại. Hiểu như thế vừa
không đúng với bản chất của li khách (sự thực thì li khách ra đi không hề dửng
dưng) vừa không phù hợp với tư tưỏng nhân đạo của tác phẩm văn chương, cùng
thời với Thâm Tâm, Nguyễn Bính trong bài thơ Thư gửi thầy mẹ cũng đã từng ví

72