Page 64 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

Xưa nay chúng ta quan niệm một số kiểu lời, giọng điệu nhất định nào đó sẽ
là những phạm vi độc quyền của một trong hai loại hình trữ tình hoặc tự sự. Trong
đó tự sự có thể bao quát hầu như tất cả các bình diện, chẳng hạn như ba loại lời:
trực tiếp, gián tiếp và nửa trực tiếp: tất cả các kiểu giọng điệu: mỉa mai, châm
biếm, thiết tha, vô cảm... trong lúc đó khiêm nhường hơn, loại hình trữ tình chủ yếu
chiếm lĩnh kiểu lời trực tiếp của tôi - trữ tình nên kiểu giọng “độc thoại” là hệ lụy bất
khả tránh.
Với Đây thôn Vĩ Dạ tình hình khác hẳn. vẫn trên nền cơ bản của loại hình trữ
tình, nó đã hấp thụ tất cả các phương diện ở lời, ỏ giọng điệu của ngôn từ nghệ
thuật. Phải chăng đây có thể là một ngoại lệ trong hệ thống lí luận của M. Ba-khơ-
tin khi ông quan niệm, đặc trưng giọng điệu vốn có của thơ trữ tình là “độc thoại”,
(đơn âm)?
Tác phẩm văn học, dẫu có bao nhiêu biến thể giọng điệu ở cấp vi mô thì vẫn
chịu sự thống tri bằng một giọng duy nhất ở cấp vĩ mỏ (giọng trữ tình, giọng tự
sự...). Đây thôn Ví Dạ là một bằng chứng. Lời thơ vừa trang nhã, tha thiết, vừa
mãnh liệt táo bạo pha lẫn chút dỗi hờn; với sự hài hoà độc đáo của truyền thống
và cách tân được biểu hiện qua nhiều kiểu lời thơ nhưng giọng điệu của tác phẩm
vẫn là giọng điệu trữ tình duy nhất. Ngẫm cho rốt ráo, lời của “em” hay “tôi” cũng
là sự phân thân của tôi - trữ tình. Do vậy tiếng nói của bài thơ đã được định hướng
trong trường xúc cảm thống nhất. Song cũng đừng vì điểu này mà kết luận rằng
thơ trữ tình chỉ có một giọng duy nhất. Tính đa thanh của cuộc đời, của khoảnh
khắc íung động CLia nhà thơ sẽ in dấu ấn trên chất liệu ngôn từ khi nhà thơ cố tình
đua vào thi phẩm nliiều giọng khác nhau.
Càng phát triển, tính chất giao thoa giữa các loại hình sáng tác càng mạnli.
Phá vỡ biên giới, xâm nhập các giọng điệu không có nghĩa là hủy diệt loại thể, mà
chỉ tạo nên diện mạo mới trong khuôn khổ thể loại đả được định hình. Từ góc độ
ấy, Đáy thôn Vỉ Dạ xứng đáng là mội trong những bài thơ tiêu biểu cho một thế hệ
mới, tiếng nói mới trên diễn đàn thơ ca Việt Nam và thơ ca hiện đại nói riêng.
LÊ HUY BẮC

II - Trầm tích thời gian trong “Đây thôn Vĩ Dạ”
Thông thường, thi nhân sáng tác theo hai cách: hoặc là đối cảnh sinh tình -
trực tiếp sáng tạo, hoặc là từ một kỉ niệm được lưu giữ trong kí ức nhờ một cú
huých gợi nhớ nào đó ở thực tại nên thơ chợt hiện. Đây thôn Vĩ Dạ ra đời theo cách
thứ hai này. Nhà thơ viết về thôn Vĩ thông qua kí ức, sự hoài niệm về một khoảng
trời thơ mộng lúc ông đã bị bệnh, sống ở Quy Nhơn, rất xa huê và Vỉ Dạ.
Ngay nhan đề bài thơ cũng đã gợi lên cái kỉ niệm được đành thức ấy: Đày
thôn Vỉ Dạ. Nhan đề này giống nhan đề một bài thơ nổi tiếng của Xuân Diệu Đày
mùa thu tôi. Hai ctiữ “đ â /’ án ngự ngay vị trí đầu tiên ấy đều bộc lộ sự thảng thốt,

63