Page 62 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

riêng Hàn Mặc Tử. Đọc Truyện Kiều ta bắt gặp không ít lần chủ thể phát ngôn
xuất hiện trực tiếp trorig tác phẩm; “Nàng rằng”, “Từ rằng”, “Chàng rằng”... Đến cả
Sở Khanh cũng đòi lên tiếng; “Ta đây nào phải ai đâu mà rằng!”. Xa hơn nữa, lời
trực tiếp còn xuất hiện trong Đường thi. Với 77 bà hành của Bạch Cư Dị, chúng ta
có lời của ca kĩ:
Rằng Xưa là vốn người kẻ chợ.

Cồn Hà Mõ trú ở lãn la”
Tuy nhiên, các dạng lời trên đều thuộc phạm trù ‘Irữ tình điệu ngâm” (Trần
Đình Sử). Điều này có nghĩa, tiếng nói trực tiếp khi đưa vào thơ đã bị chi phối hoàn
toàn bởi tầm quan sát của tác giả. Cụ thể hơn là ở hình thức lời thơ, thể thơ... Do
vậy nó chưa thể hiện sức sống riêng, giọng nói riêng. Đến Hàn Mặc Tử lời thơ trực
tiếp đã rất gần với iiếng nói ngoài đời. Có thể xem nó hoàn toàn trùng khít với
những giao tiếp ngày thường: “Sac anh không về chơi thôn Vi?” Phát ngôn này
nếu tách biệt độc lập thì mấy ai bảo đó là lời thơ?
Hình thức của bất kì loại thể sáng tác nào cũng sẽ già cỗi đi trước thời gian,
còn những giao tiếp đời thường, dường như ít biến động. Có chăng đi nữa thì tiến
trình lão hoá của nó chậm hơn nhiều. Đưa lời trực tiếp theo phong cách riêng của
mình vào thơ, Hàn Mặc Tử đã thực hiện thao tác hiện tại hoá giọng điệu. Đặc điểm
này khiến Đây thôn Vỉ Dạ không chỉ hướng đến một đối tượng, một thế hệ; không
chỉ nói cho quá khứ cho thực tại mà còn cho cả tương lai.
Trong phong trào Thơ mới, về phương diện lời trực tiếp, Hàn Mặc Tử không
phải là người đi tiên phong. Tình già của Phan Khôi - thi phẩm khơi dòng cho thi ca
hiện đại đã đặt nền móng cho bước phát triển này: “... hai cái đầu xanh,'kề nhau
than thở: ôi đôi ta, tinh thương nhau thì vẫn nặng, mà lấy nhau hẳn là không
đàng” . Về sau còn có Xuân Diệu với Lời kĩ nữ, Vũ Cao với Núi đôi...
Là quy luật tất yếu của lô-gích xúc cảm, thơ trữ tình dẫu tiếng nói ban đầu có
thuộc về lời của người khác thì tiếng nói cuối cùng vẫn thuộc về chủ thể trữ tinh.
Đâu chỉ riêng Hàn Mặc Tử, Xuân Diệu trong phần kết của Lời kĩ nữ. “Mắt run
mờ kĩ nữ thấy sông trôi / Du khách đi du khách đã đi rồi...” là lời miêu tả tâm
trạng ki nữ của tôi - trữ tinh. Phan Khôi tinh quái hơn ở vị thế của người quan sát
“Liếc đưa nhau đi rồi! Con mắt còn có đuôi” {Tinh già).
Do đặc trưng của loại hình quy định: thơ là tiếng lòng, là “khoảnh khắc thăng
hoa” tâm hồn chủ thể, nên tính chất nhập vai của tôi - trữ tìtih dần dần nhường
bước cho tôi - bản ngã đích thưc xuất hiện. Lời trực tiếp được đưa vào tác phẩm sẽ
bị nhược hoá, hoà tan trong giọng điệu của tôi - chủ thể trữ tình. Tính chất này
không chỉ tạo dựtig nên lời nửa trực tiếp cho Đáy thôn Vỉ Dẹ, mang lại âm hưởng
“lạ” cho khổ thơ thứ hai mà còn mở rộng phạm vi của kiểu lời thơ đến ranh giội lời
đa thanh của văn xuôi hiện đại. Có điều ở văn xuôi, lời gián tiếp của người kể
chuyện xâm nhập vào lời trực tiếp của nhân vật, để tiếng nói cuối cùng thuộc về
nhâri vật thì ở thơ trữ tình, quá ìrình ấy diễn ra theo chiều ngược lại. Lơi trực tiếp

61