Page 323 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

III' Xuất xứ; Một người Hà Nội rút từ tập truyện Hà Nội trong mắt tôi (1995).
Tác phẩm tiêu biểu cho phong cách sáng tác ỏ giai đoạn hai của nhà văn, bắt đầu
từ 1978 cho đến cuối đời. Giai đoạn gắn với công cuộc đổi mới đất nước, đổi mới

văn chương của dân tộc.
B. TIẾP CẬN TÁC PHẨM

I- Nguyễn Khải và nhũrng hạt bụi vàng Hà Nội
1. Đọc Nguyễn Khải, ai cũng chịu ông là người sắc sảo, thông minh. Cái
thông minh lắm khi như “đi guốc vào bụng thiên hạ”, ông cũng được coi là cây bút
xông xáo, nhạy bén với cái mới và có khả năng phát hiện nhiều giá tri đang bị
khuất lấp đâu đó trong cuộc sống ngổn ngang, bề bộn hôm nay‘^>. Nhưng không
chỉ thế, tôi nghĩ, độc chiêu của Nguyễn Khải lắm khi nằm ngay trong cách kể của
ông. Ông biết dẫn người đọc vào những câu chuyện của mình bằng một lối kể dân
dã, tưng tửng, nhiều khi thật như đùa, đùa như thật. Viết như thế, kể như thế phải
là người rất tin vào thực tài và sự trải nghiệm của mình. Từ trải nghiệm mà nâng
thành triết lí, cao nữa là triết luận. Triết luận về đời, về thời, về danh - phận con
người...
Thực ra, trước 1975, Nguyễn Khải đã hấp dẫn người đọc bằng lối kể không
giống ai. Chỉ có điều, ông hay kể về những thứ mà ông đã nhìn thấy bằng tâm thế
của một “thời lãng mạn”. Đó là cách kể của một người hớn hỏ đi tìm chân lí dù biết
rằng cái chân lí ấy vốn là của cộng đồng và do cộng đồng xác lập. Nếu có cựa
quậy thì cũng là chỉ là “bơi ngược một tí, rẽ ngang một tr rồi cuối cùng “lại khuôn
mình theo dòng chảy” để vừa “an toàn” , vừa “vui vẻ” mà thôi. Phải đến những
năm 80, nhất là sau thời đổi mới, Nguyễn Khải bắt đầu nói nhiều hơn đến những
điều ông nghiệm thấy. Nhờ thế, cái riêng mới hiện lên tròn vành rõ chữ. Chữ của
ông giờ đây trở nên tung tẩy, khoáng đạt, giàu màu sắc chiêm nghiệm hơn. Sau
nhiều lần đi xa, đi xa hơn nữa, Nguyễn Khải nhận thấy cái điều mà bấy lâu ông
không thật để ý: “Nếu một truyện ngắn hoặc một cuốn tiểu thuyết chỉ có chuyện
của người không có chuyện của mình thì mạng sống của nó khống dài hơn một bài
báo”. Thì ra, đi xa hơn nữa là để cuối cùng được gặp chính mình. Viết về mình,

những cái mình gần gũi để lắng nghe nỗi niềm của thân phận là mối quan tâm lớn
nhất của Nguyễn Khải thời kì này. Nó cho phép ông trổ được một cái nhìn riêng về
đời sống. Lắm khi ông tự lôi mình ra mà giễu, rồi nhân đó mà chọc đời, ghẹo thê

(1) Xem thêm bài viết của các nhà nghiên cứu như Nguyễn Đăng Mạnh, Vương Trí
Nhàn trong Nguyễn Khải - về tác gia và tác phẩm, NXB Giáo dục, Hà Nội, 2002.

322