Page 326 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

nhôm” , ‘Vừa ăn vừa quát con mắng cái”, “nhổm nhoàm, hả hê”... của gia đình tôi
trong con mắt của cô Hiền là một kiểu tùy tiện rồi còn gì! Trong truyện ngắn này,
người kể chuyện tự rút ra suy ngẫm khi chứng kiến nhiều sence mang màu sắc
tương phản: cách ăn uống bình dân và cách ăn uống của gia đình cô Hiền, chất
lính tráng quen thuộc và nếp văn hóa sang trọng của các cựu công dân Hà Nội,
Hà Nội thời cô Hiền và Hà Nội thời kinh tế thị trường... Xuyên qua các tương quan
ấy, “tôr’ buộc phải tự điểu chỉnh lại mình, từ đó mà phát hiện ra những vẻ đẹp ẩn
kín của người Hà Nội. Bản lĩnh và thực tế, lại thừa khôn ngoan, cô Hiền tính được
nhiều nước cờ khác nhau. Nước nào cũng hay. Cô lấy chồng ỏ tuổi ba mươi, sau
khi đã đùa vui một chút thời son trẻ. Chồng cỏ không phải là một ông quan, cũng
chẳng phải là một ông văn nhân nghệ sĩ nào sất. Đó là một ông giáo dạy tiểu học
hiền lành chăm chỉ. Thế là yên cửa, yên nhà. Trước khi có chính sách cải tạo tư
sản, cô đã kịp bán một ngôi nhà. Thế là khỏi xác minh, rách chuyện. Cô chỉ làm
nghề bán hoa giấy, cái nghề không giàu nhưng đủ ăn. Thế là nhàn nhã mà không
bị liệt vào giai cấp bóc lột. Cô chấp nhận hoàn cảnh, không cho chồng mỏ xưởng,
thuê thợ vì “chế độ này không thích cá nhân làm giàư’. Tóm lại, đó là lối ứng xử
biết người biết ta, biết thích ứng với thời mà vẫn không đánh mất mình. Đó phải
chăng cũng là nét riêng của người Hà Nội trong tính toán và trong cách ứng xử với
thời thế? Nó mềm mại, uyển chuyển nhưng lại rất quyết liệt: “đã tính là làm, đã làm
là không thèm để ý đến những đàm tiếú của thiên hạ”. Thì ra, nét nổi bật nhất
trong tính cách cô Hiền là cách ứng xử-đậm chất “quân tử’: bất luận trong hoàn
cảnh nào cũng phải sống cho đàng hoàng, không được đánh mất lòng tự trọng. Tự
trọng là yếu tố cốt lõi của nhân cách, là nhân tố quan trọng nhất để làm người,
nhất là với những ai ý thức rằng mình là người Hà Nội. Không phải ngẫu nhiên mà
cô khẳng định: ‘Tao chỉ dạy chúng nó biết tự trọng, biết xấu hổ còn sau này muốn
sống ra sao thì tùy” . Chính vì tự trọng mà người mẹ ấy để con ra trận; “Tao đau
đớn mà bằng lòng, vì tao không muốn nó sống bám vào sự hi sinh của bạn bè. Nó
dám đi cũng là biết tự trọng” . Sao lại không “đau đớn” khi mà cô hiểu, bom đạn
không chừa một ai. Nhưng “bằng lòng” nghĩa là cô chấp nhận sự hi sinh. Điều này
làm ta nhớ đến một ý tưỏng của Nguyễn Đình Thi: Việc nưốc lớn nhưng việc ngưòi
cũng không hề nhỏ. Cách yêu nước của người Hà Nội là thế; sâu sắc và kiêu
hãnh. Đứa con thứ hai xin ra trận, thái độ của cô cũng hết sức đàng hoàng, thẳng
thắn: “không khuyến khích, không ngăn cản” vì “ngăn cản nó tức là bảo nó tìm
đường sống để các bạn nó phải chết cũng là một cách giết nó”. Những lời nói trên
đây của cô Hiền không hề cao giọng. Nhưng phía sau là cả một thái độ sống thật
đáng trọng. Người mẹ ấy tự xác định cho mình; ‘Tao cũng muốn sống bình đẳng

325