Page 221 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

bí mật của tâm ir<^'. Như thế, Thạch Lam chú trọng hơn đến thế giới bên trong của
con người, ông viết: “Cần hơn là sự quan sát bề trong, khiến nghệ sĩ có thể hiểu
được cái ý nghĩa giấu kín của sự vật, cái trạng thái tâm lí của một cử chỉ hay một lời
nói”'^>. Từ đó, ông yêu cầu nghệ sĩ “phải biết suy xét tâm hồn mình. Qua tâm hổn
ta, chúng ta có thể đoán biết được tâm hổn mọi người. Và chỉ khi nào chúng ta
hiểu biết được những trạng thái tâm lí của mình một cách sâu sắc, chúng ta mới
hiểu biết được trạng thái tâm lí người ngoài”®. Nhưng để thành nghệ sĩ giỏi thì nhà
văn cần phải “tạo ra những nhân vật thật và hoạt động, ngoài những tính cách và
đặc điểm của cái địa vị xã hội, tìm đến được cái bí mật không tả được ở trong mỗi
con người”''**. Ngoài ra, nhà văn còn phải chú ý đến môi trường xung quanh khi
khắc hoạ nhân vật. Chỉ khi ấy nhà nghệ sĩ mới có thể “diễn tả đúng tâm lí một
người”.
Những quan niệm độc đáo trên đây của Thạch Lam đã được thể hiện rõ nhất
trong Hai đứa trẻ. Câu chuyện về chi em Liên là chuyện có nội dung gần như
trùng khít với quãng đời thơ ấu của chính tác giả ỏ phố huyện cẩm Giàng do chị
Thạch Lam kể lại trong hồi kí: “Mẹ tôi xin được một khoảng đất ngay giữa phố
huyện, bên kia là mấy hiệu khách lớn. Đằng sau nhà là đường xe hoả (...) tôi
không ngờ em Sáu [tức Thạch Lam] có trf nhố dai đến thế, như truyện em tôi tả hai
chị em thức đợi chuyến tàu đêm qua rồi mới đi ngủ. Năm đó tôi mới có chín tuổi,
em tôi lên tám mà mẹ tôi đã giao cho hai chị em tôi coi hàng (...) Tối đến hai chị
em phải ngủ lại để trông hàng.”®/
Từ thực tê này nên mới có cách gọi chị Liên trong Hai đứa trẻ. Và hiện thực
của tác phẩm là hiện thực của quá khứ, của tâm tưởng nên nó mới có độ ngưng
đọng, chói sáng đến mức tạo nên ấn tượng phi phàm trong lòng độc giả.
Thạch Lam là nhà vàn của những điều bình thường, nhỏ nhặt trong cuộc
sống. Ông đề cao khả năng quan sát nội tâm và sự giản dị trong cácíi viết: “Bỏ hết
những cái sáo, những cái kêu to mà trống rỗng, những cái giả dối đẹp đẽ, đi tìm
cái giản dị, cái sâu sắc và cái thật, bằng cách quan sát và rung động đúng, đó là
công việc các nghệ sĩ phải làm. Chúng ta cứ là chúng ta, với cái tâm hồn và bản
ngã thật của chúng ta”®. Chỉ khi tiếp cận được tâm hồn chân thật ấy nhà văn mới
xây dựng được nhân vật có sức sống vượt qua sự giới hạn của ngôn từ.
Hai đứa trẻ đã thực hiện được điều này. Hơn thế nữa, dấu ấn của phố huyện
ấy luôn khảm trong ta bằng quyền năng kì lạ. Bây giờ và mãi sau này, một khi
đứng trước một phố huyện nào thì câu chuyện của Thạch Lam dễ sống dậy trong
ta, bằng ánh sáng đẹp, diệu kì.
LÊ HUY BẮC

(1), (2), (3), (4) Tuyển tập Thạch Lam, Sđd, tr. 319, tr. 303, tr. 286, tr. 288.
(5) Dẫn lại theo Văn Tâm, Hai đứa trẻ, Sđd, tr. 353.
(6) Tuyển tập Thạch Lam, Sđd, tr. 290.

220