Page 202 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

điểu tốt lành nho nhỏ song đa phần thì chưa xảy ra trong truyện. Truyện dường
như không có đầu có cuối. Như thế, điều xảy ra hay cái kết của chuyện chi có thể
xảy ra trong hồn độc giả - những người biết thông cảm, yêu mến các số phận lắt
lay nơi phố huyện kia. Từ góc độ này, ta thấy Thạch Lam hiện đại hơn bất kì một
nhà văn hiện đại Việt Nam nào khác. Cách viết của ông đã thực sự đưa truyện
ngắn hiện đại Việt Nam lên đỉnh cao của nó. Loại truyện mà nguyên tắc cơ bản là
giảm thiểu tối đa yếu tố chủ quan của nhà văn, thực sự chú ý đến vai trò của độc
giả trong quá trình tạo nghĩa cho văn bản và quan trọng hơn là không đặt trọng
tâm vào cốt truyện. Tuy cốt truyện là yếu tố không thể thiếu trong bất kì hình thức
chuyện kể hư cấu nào. Các nhà vàn từ thê kỉ XIX và nhũmg năm đầu thế kỷ XX
trở về trước (tạm gọi là các nhà cổ điển) như Mô-pát-xăng, o. Hen-ry, Môm,... rất
coi trọng cốt truyện, họ xem nó như là yếu tô cơ bản quyết định sự thành công
của tác phẩm, song với các nhà hiện đại, vị trí cốt truyện đã bị đặt xuống hàng
thứ yếu. Nhà vàn lúc này mới thực sự trở thành “người thư kí trung thành của xã
hộr (theo cách nói của Ban-dắc). Bởi cái Qổt truyện cuộc đời thì không bao giờ có
điểm kết thúc mà chỉ có tạm dừng ở một thời khắc nào đó mà thôi. Song các nhà
cổ điển thì lại thích mang cái tạm dừng đó làm điểm dừng cố định cho cốt truyện
nghệ thuật của họ. Do vậy sự “trung thành” với thời đại với tư cách là “người thư
ki” ở các nhà hiện thực thế kỉ XIX chưa thể bằng các nhà hiện đại. Điều này dẫn
đến nghịch lí là dù các nhà hiện đại thường khẳng định nhiều hơn yếu tố chủ
quan song thực tiễn sáng tác của họ lại khách quan hơn sáng tác của các nhà cổ
điển.
Phong trào hiện đại hoá truyện ngắn thế kỉ XX được khơi nguồn từ Sẽ-khốp,
song nhà viết truyện ngắn hiện đại đầu tiên của thế giới là Sơ-út An-đơ-xơn (Mỹ).
An-đơ-xơn đưa ra quan niệm hết sức táo bạo: truyện ngắn chuộng hình thể (form)
hơn cốt truyện (plot) trong tiểu luận nổi tiếng của ông Hình thể, không phải là cốt
truyện, trong truyện ngắn (Form, Not plot, in the Short story, 1924); “Từ ngữ được
sử dụng bởi người kể chuyện (tale - teller) như màu sắc được sử dụng bởi hoẹ sĩ.
Hình thể là vấn đề khác. Nó xuất hiện từ chất liệu của câu chuyện và thao tác xử lí
của người kể đối với chất liệu ấy. Nó là câu chuyện đang cố dựng hình hài, cái
hình hài cứ lởn vỏn trong tâm trí người kể chuyện hằng đêm khi anh ta dần chìm
vào giấc ngủ”‘^L
Nguyên tắc tạo hình thể của truyện ngắn hiện đại hoàn toàn có thể được rút ra
từ Hai đứa trẻ của Thạch Lam bởi cốt truyện, hiểu theo nghĩa bao hàm xung đột
tạo kịch tính thì hoàn toàn vắng bóng ở đây. Hai đt'fa trẻ chỉ có một trạng huống
(tình huống tâm trạng) là việc hai chị em Liên và An bản hàng xén tại một phố

(1) Shervvood Anderson, Form Not PLot, in the Short Story, in The Story and Its Vỉriters
Ed; Ann Charters, Bedíord Books of St. Martin's Press, Boston, 1995, p. 1380.

201