Page 167 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

Mạch thơ hồn nhiên dung dị, giọng thơ pha lẫn giữa bông lơn, nghiêm túc và
xót xa, cay đắng. Nhờ chất giọng này mà những hình ảnh ngỡ như rất xưa cũ đã
được làm mới lại trong cái bể tinh thần chứa đầy triết lí, hoài niệm sâu xa. Thơ
Nguyễn Duy mang đậm chất trí tuệ trên cái nền ngôn từ binh dị, ngỡ như không có
gì trau chuốt, đáng bàn.
Một giọng thơ trữ tình ấm áp, hài hước, pha chút khinh bạc, cay đắng nhưng
thấm đẫm nghĩa tình, đấy là cách ta cảm nhận được ỏ “Đò Lèn” của Nguyễn Duy.
Tôi rất ấn tượng với cách xây dựng hình tượng thơ:
Bom Mĩ giội, nhà bà tôi bay mất
Đền Sòng bay, bay tuốt cả chùa chiền
Thánh với Phật rủ nhau đi đâu hết
Bà tôi đi bàn trứng ỏ ga Lèn '
Ta cùng nhặt ra các hình tượng: bom Mĩ, nhà bà tôi. đền Sòng, chùa chiền,
thánh, Phật, trứng, ga Lèn. Cái cao cả được kết hợp với cái bình thường, nét văn
hoá tâm linh pha trộn với văn hoá vật chất đời thường, cái nhìn của thi nhân là cái
nhìn của một cậu bé đầy ngỡ ngàng trước sự tan vỡ thế giới cổ tích thần tiên diệu
kì (thánh với Phật rủ nhau đi đâu mất, bà tôi đi bán trứng). Thần tiên không thể
nào cứu vãn được cuộc sống thần tiên. Nhà thơ bị ném trả lại thế giới thực tại với
cả sự nhận thức ra bản chất của cuộc đòi: “bà tôi cơ cực thế”.
Thực ra, khổ thơ này có sức tố cáo tội ác của đế quốc Mĩ rất sâu sắc, nhưng
đọc nghe cứ nhẹ như không. Chính yếu tố hài hước đen (dark humour) đã mang
lại cho thơ sắc thái ấy. Chữ “tuốt” trong câu thơ thứ hai kết hợp với lối thơ nói đã
tạo nên sắc thái khôi hài đầy chua chát.
Mối quan hệ ỏ đây chỉ có “bom Mĩ’ và “bà tôi”. Bà tôi cơ cực (có thể là do
chiến tranh) lại bị bom Mĩ làm cho cơ cực hơn. Những hiểu như thê rõ ràng là chưa
hết ý. Cái phần nền cho sự tang thương kia ẩn giấu đâu đó trong chuyện thánh,
Phật ngỡ như vu vơ kia.
Hình như có thoáng cổ tích ẩn hiện. Mạch tiếp nối chợt thức trong thế giới kí
ức mịt mù năm xưa sau đằng đẵng thời gian: huệ trắng, khói hương trầm, đền
Sòng, tượng Phật,... và kia ông Bụt hiện lên xoa dịu nỗi đau cho cô Tấm, ban cho
anh chàng Khoai câu thần chú khắc nhập khắc xuất... Thế mà nay, cả Thánh,
Phật không thể nào tự cứu nổi mình, cả nền văn hoá ngàn đời của dân tộc tan tác
bay theo bom Mĩ, ném bà tôi, vốn đã nghèo, không còn nhà cửa, đến ga Lèn bán
trứng. Chua xót làm sao!
Trọng tâm thơ không phải là tố cáo tội ác của bom Mĩ như nhiều nhà thơ khác
thường làm (Tố Hữu chẳng hạn) mà chính là nỗi đau xót tận đáy lòng của một
đứa cháu tự nhận là vô tâm đối với người bà suốt một đòi cơ cực.
Giống mọi câu chuyện cổ tích, tuổi thơ “tôi” trải qua trong tĩnh lặng, mộng mơ.
Cũng vẫn chừng ấy trò mà bất kì một đứa trẻ nào ở thôn quê đều biết; câu cá, đòi
đi chợ, bắt chim sẻ, trộm nhãn,... (sự liệt kê rất thật thà) nhưng chỉ có khác là, và

166