Page 298 - Lý Thường Kiệt
P. 298
VÌDÂN-VÌOẠO
Bạn đạo xin đừng than vĩnh biệt,
Trước am, sông núi ấy chân hình.
Văn đời Lý nay chỉ còn một ít văn bia, do tăng hay nho viết. Những bia
ấy là bia chùa. Văn rất cổ kính. Trong chương sau, ta có nhịp dịch một vài
đoạn văn của Hải Chiếu đại sư.
v ề khảo cứu, ta đã thấy rằng quốc sư Thông Biện thật là một nhà khảo
cổ uyên bác. Chi tiếc nay không còn trước tác gì khiến ta biết rõ hơn.
Nói tóm lại, vãn học đời Lý đã thịnh, và chịu ảnh hưởng đạo Phật
nhiều. Vả nhờ đạo Phật mà các bia chùa, và sách Thiền uyển tập anh còn
giữ được một phần tác phẩm. Xem vậy Phật giáo có công fồ đối với sự phát
triển cũng như sự bảo tồn vãn học nước nhà.
Đối với các ngành mỹ thuật, như kiến trúc, điêu khắc và hội họa, đạo
Phật là một cớ làm tiến triển rất to.
Trong triều Lý, rất nhiều chùa tháp được xây dựng với quy mô rộng
lớn. Hầu hết những danh lam còn lại, là do từ đời Lý lập ra. Những thắng
tích ở Hà Nội, như quán Trấn Vũ (tên tục là chùa Quan Thánh, tên đời Lý là
Bắc Đế, 1102). Diên Hữu (tên tục là chùa Một Cột, 1049), đền Nhị Nữ (tục gọi
là đền Hai Bà, nguyên ở phường Bố Cái tức là ở bãi Đồng Nhân, 1160), đền
Linh Láng (tên tục là đền Voi Phục), đều khởi tạo từ đời nhà Lý. Sách TƯTA
và các sử còn chép nhiều tên chùa dựng ở Thăng Long, nhưng nay đã bị
hủy mất, hay đã bị đổi tên‘®'.
Còn như những danh sơn như núi Long Đội ở huyện Duy Tiên, núi Phật
Tích à huyện An Sơn, núi Tiên Du ở huyện Tiên Du, núi Lãm Sơn ờ huyện
Quế Dương, núi Tiêu Sơn ở huyện Yên Phong, núi Đồ Sơn ở huyện Nghi
Dương, đều có dựng chùa và tháp.
Ngoài những từ miếu, các vua Lý còn dựng và sửa chữa nhiều cung
điện ở Thăng Long và ở những nơi vua thường đi chơi, hay đi làm lễ xem
gặt, xem cày. Tuy là các tạo tác này không có tính cách tông giáo, nhưng
chắc nó cũng chịu nhiều ảnh hưởng của sự dựng chùa.
Trong chương sau, ta sẽ thấy tả một vài chùa cổ làm trong hồi Lý
Thường Kiệt vào trấn ở Thanh Hóa. Sau đây là tả quy mô chùa Một Cột,
309
