Page 274 - Lý Thường Kiệt

vì DÂN - VÌ ĐẠO

Công Lý Thường Kiệt là to. Tài cầm quân Thường Kiệt là cao đã đành,
mà đến chính sách nội trị và ngoại giao của Thường Kiệt cũng khéo.
Thường Kiệt lại không tự ái quá, biết trọng quyền lợi chung. Nếu không, thì
sao khi vua còn nhỏ, ông cầm hết quyền bính và quân đội trong tay, mà
không bắt chước Lê Hoàn hay Lý Công uẩn, chỉ ra một lệnh là cướp được
ngai vàng? Nếu không, thì sao khi thấy tình thế ngoại giao với Tống trở nên
khó khăn bởi mình, ông lại chịu bỏ ngôi tể phụ mà ra lủi thủi ở trấn Thanh
Hóa?
Tuy sách sử ta chép chuyện sơ sài. Nhưng xét qua những sự còn ghi
trong những sách Tống ta cũng hiểu được ít nhiều đức tính của Thường
Kiệt.
Chỉ tiếc rằng riêng về cá tính của ông, thì không có những chứng làm
cho ta biết rõ ràng hơn. Những lời nói mà bia Nhữ Bá Sĩ và sách Cương mục
còn chép, vào khoảng đồng ấu và lúc già, thì không có gì chắc chắn. Sợ đó
chỉ là lời sáo ngữ mà sử quan hay người viết thần sắc và dã sử đã bịa ra mà

thôi. Chỉ có một điểm mà ta chắc chắn, là thái độ của Thường Kiệt đối với
đạo Phật. Tuy ông không mê đạo, nhưng ông cũng đã che chở các tăng đồ,
và ít ra, cũng đã dựng chùa Linh Xứng ở Thanh Hóa.
Chùa ấy nay cũng đã mất. Ngoài cái bia chùa còn lại, tuyệt nhiên không
còn có vật gì kỷ niệm một vị ân nhân của dân tộc ta. Tưởng nay đã đến lúc
ta có thể đền bù công đức của Lý Thường Kiệt.

Chú thích:

‘ Bia HN chép việc chữa chùa Hương Nghiêm, có nói: "Năm Đinh Tỵ 1077, sư Đạo
Dung nhờ Lưu Khánh Đàm chữa chùa. Khánh Đàm nghe lời, bèn nói chuyện ấy với quốc
tư ớ n g thái úy Lý công..." Chữ tư ớ n g đây là tể tướng. 1.
^ Sách TT chép chuyện Lê Hoàn đánh các tướng nhà Đinh, là Đinh Điền, Nguyễn Bặc
ở T â y Đ ô (979 TT l/7b). Nhân đó chú thích: "Hoàn người Ái Châu, đóng đô ở Hoa Lư; cho
nên sử gọi Ái Châu là Tây Đô".
Năm N. Ng 982, Lê Hoàn đi đánh Chiêm Thành, đem quân từ Hoa Lư qua đường
núi, qua huyện Thạch Thành, Vĩnh Lộc, đến đền Đ ồ n g cố (ở xã Đan Nê, trên trung lưu

285