Page 272 - Lý Thường Kiệt

vì DÂN - VÌ ĐẠO

Bắc phạt, nam chinh, huân nghiệp trước

Thù phi môn ngoại tiểu điêu đuơng
Nghĩa là:
Anh em chầu chực chốn đền đài
Tài lược gồm hay, lại đẹp giai
Đánh bắc, bình nam, huân nghiệp rạng
Hoạn thần nhưng khác lũ hầu sai

Du luận đời hậu Lê thường chú ý đến sự Thường Kiệt là một hoạn
quan, hoặc có ý tiếc rằng sự nghiệp ấy không vào tay một nho thần, hoặc có
ý tự phụ rằng hoạn quan nước Việt còn thế, huống chi nho thần! Tự nhiên,
đó chi là những dư luận của nhà nho, nhờ chữ nho mà nay còn sót lại. Còn
dư luận của các hạng người khác ra sao, thì ta không thể biết được.

Ngô Thì Sĩ là người đã chịu khó khảo sát các sách Trung Quốc để tăng
bổ đoạn sử Lý Thường Kiệt, ông đã phê bình nhiều về họ Lý. Thì Sĩ viết:
"Nước ta với Bắc triều đánh nhau nhiều lần, khi thắng, khi bại. Sau đó, Ngô Tiên
chúa được trận ở Bạch Đằng, Lê Đại Hành giết giặc ở Lạng Sơn. Trần Nhân Tông
bại Toa Đô, bắt Ô Mã Nhi, đuổi Thoát Hoan. Ấy là những việc mà nước ta thích
khoe. Nhưng những cuộc thắng trận ấy, đều vì giặc đến trong nước ta bất đắc dĩ mà
chống. Bên mỏi, bên nhàn khác nhau; thế chủ, thế khách chênh lệch. Đến như, bày
trận đường đường kéo cờ chính chính; mười vạn quân kéo thẳng sâu vào đất khách;
phá quân ba châu như chẻ trúc; lúc tới cõi không ai dám địch; lúc rút quân không ai
dám đuổi; dụng binh như thế, chẳng phải nước ta vốn chưa từng có bao giờ? Vậy cho
nên, tôi cho rằng việc các châu Ung, Liêm, Khâm là võ công đệ nhất từ xưa nay ở
nước ta. Lý Thường Kiệt khởi thân là một quan hoạn, mà lập được nhiều công lạ liền
liền. Người Tống thật phải xấu hổ!
Hoặc có kẻ hỏi tại sao không gióng trống thẳng tiến? Nếu không đến kinh đô
nhà Tống, thì cũng lấy lại đất của nhà Triệu ta xưa. Xin trả lời: Phải biết người, biết
ta. Trăm trận mà không biếng, đó là phép dụng võ hay đó. Xét thấy nhờ việc này, mà
ta trương vũ uy. Người Tống thấy ta mạnh, bèn nghĩ đến cách lấy ân ý mà đãi ta.
Từ đó về sau, nghi lễ cống sính, lời lẽ văn thư, đều không sách hoạch lôi thôi nữa..."
(SK 1076 và Việt sử tiêu án).

283