Page 261 - Lý Thường Kiệt

LÝ THƯỜNG KIỆT

dỗ dân vui lòng làm việc; vì đó mà dân được nhờ. Đem bụng khoan thứ cứu
dân, lấy lòng nhân ái yêu dân; vì đó mà dân kính phục. Lấy võ oai để trừ lũ
ác, lấy chính luật mà xử kiện; nhờ đó mà không ai oán, cho nên ngục thất

chẳng cần coi. Xem sự đủ ăn là nguyện của dân, lấy việc cày cấy là gốc của
nước; nhờ đó mà mùa không mất. Cai trị giỏi cho nên không cần đánh dẹp.
Nuôi nấng những kẻ già nua, cho nên kẻ già được yên. Đạo ông như thế, có
thể gọi là gốc để trị dân, thuật để yên dân. Thật là đẹp đẽ!".
Bia chùa Báo Ân cũng chép: "Đến năm Nhâm Tuất, Hoàng đế đặc gia
một quân ở trấn Thanh Hóa, quận Cửu Chân, châu Ái, ban cho ông làm
phong ấp. Các châu mục đều theo bóng, vạn nhân dân đều mến đức".
Tuy lời các bia là lời tán dương của những kẻ thuộc hạ. Nhưng ta cũng
không có lẽ gì mà cho đó chi là lời nịnh hót một vị quan trên, nhất là văn ấy
lại viết sau khi Lý Thường Kiệt đã rời Thanh Hóa, hay đã mất. Một sự chắc
chắn là từ khi ông ra coi Ái Châu, trong mười chín năm, không hề thấy sử
chép một việc loạn gì ở vùng Thanh Hóa trở vào nam. Trái lại, sau khi ông
trở về triều, ở Diễn Châu và ở miền giáp Chiêm Thành, lại có giặc quấy.
Trong lúc tại quận, nhân dân yên ổn, chính sự nhàn rỗi. ông thường
ngao du sơn thủy, để thưởng thức phong cảnh đẹp lạ ở Thanh Hóa.
Ai đã ở qua vùng Thanh Hóa cũng phải nhận rằng núi sông ở đây khác
hẳn các nơi. Núi phần nhiều núi đá, gọi là núi lèn. Núi trông lởm chởm, có
thể hình dung được nhiều vật lạ. Như Hàm Rồng, Chồng Mâm, Ngọc Nữ, Kim
Đồng. Hoặc ở gần đường cái, hoặc nổi giữa đồng bằng, những núi đất và đá
đều gần dân gian, cho nên thường được trang sức. Nhiều chùa đền được
xây dựng ở trên. Núi đá lại thường có nhiều hang động, trong có thạch nhũ
thiên hình vạn trạng. Nào động Lỉnh Quang, Bích Đào, Hồ Công, Kim Sơn, đều
là những nơi đại thắng cảnh. Núi lại thường gần sông lớn. Cảnh trên đá
dưới nước, gần chỗ thuyền bè đô hội, làm cho du khách càng đông. Nào
Thần Phù, Sầm Sơn, Linh Trường, Bàn A, Vân Hoàn đều có danh từ đời trước.

Lý Thường Kiệt cũng đã bị những cảnh thiên nhiên ấy cám dỗ. ông
thường ngao du. Đến đâu cảnh trí thanh u, ông dừng thuyền lên bộ, chọn
chỗ xây đình, dựng chùa. Nay còn lại một vài vết tích, chương XV sẽ kể.

272