Page 260 - Lý Thường Kiệt

vì DÂN - VÌ ĐẠO

một đạo quân đóng luôn ở đó. Đạo quân ấy giao cho Lý Thường Kiệt. Ta có
thể coi đất Thanh Hóa gần như một nước nhỏ, tự lập đối với triều đình. Lý
Thường Kiệt tuy không có tước vương, nhưng là một Thiên tử nghĩa đệ.
Vậy ông được hoàn toàn tự do hành động trong trấn ông coi.
Trị sở trấn Thanh Hóa bấy giờ ở gần xã Duy Tinh, huyện Hậu Lộc ngày
nay. Bia chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh ở Duy Tinh còn chép rằng chùa ấy ở
góc tây nam trấn sở (XV/3). Vậy trấn sở ở đông bắc xã Duy Tinh. Xét bản đồ,
ta thấy gần phía ấy, phía bắc con sông bé Ngu Giang, còn có vài làng rất lớn,
có thể là nơi trấn cũ. Nếu đào đất khảo cổ ở vùng đó, chắc sẽ cho ta biết rõ.

Trấn sở có lẽ không to tát, kiên cố lắm; vì mười lăm năm sau đã phải sửa
chữa nha thự (bia SNDT). Với lộc vạn hộ ở Việt Thường và thuế cả Ái Châu,
ông có thể xây đủ lâu đài doanh thự, nhưng hình như ông không muốn làm
phí phạm của dân.
Vả dân Thanh Hóa, cũng như dân khắp cả nước Đại Việt đương thời,
sinh hoạt cốt nhờ về nghề nông. Tuy cũng có những nghề nhỏ, như chăn
tằm, dệt vải, đánh cá, trồng hoa quả, đốn gỗ, săn tê tượng, làm muối, làm
công nghệ và buôn bán, nhưng đều là những nghề phụ. Kẻ trị dân tốt là kẻ
không quấy nhiễu dân, không làm dân tốn tiền, tốn của, phải chầu chực việc
công; để dân có đủ thời giờ cày cấy đúng thời, tát nước, làm cỏ. Kẻ trị dân tốt
là kẻ nghiêm cấm tụi vô lại cướp lúa, cướp tiền của, ăn trộm trâu bò hay tranh
giành ruộng đất. Kẻ trị dân tốt lại là kẻ xử kiện công minh, để cho kẻ bị áp bức
có đường kêu, cho kẻ phạm tội không oán trách. Còn như những công tác
làm cho kinh tế mở mang, quốc quỹ dồi dào, nếu làm thì phải phiền đến dân
trước đã: hoặc ép dân phải đi xâu, hoặc bắt dân phải đóng thuế. Cho nên một
kẻ 'Tương mục" ngày xưa thường tránh không làm.
Ta không biết Lý Thường Kiệt trị dân bằng cách nào. Có lẽ ông chi
chăm phủ dụ, không làm phiền dân, xử kiện rất công bình.
Vị đại sự Hải Chiếu Pháp Bảo, là một người làm việc ở Thanh dưới quyền
ông, đã ca ngợi công đức ông trong bài bia Linh Xứng. Lời bia nói rằng;
"Ông, trong tỏ khoan minh, ngoài thì ân huệ. Sửa đổi tục xấu cho dân,
không quản khó nhọc. Làm việc thì cốt tránh làm phiền dân; sai dân thì cốt

271