Page 213 - Lý Thường Kiệt

KHÁNG TỐNG - 0ÒI ĐẤT

lại một phần đất mất và đe dọa Quảng Nguyên. Cuối cùng, Tống không
những phải bỏ cả 5 châu đã chiếm, mà còn trả cho ta một phần đất ở phía
tây bắc Cao Bằng ngày nay, mà các tù trưởng đã đem nộp Tống.

Chú thích:

’ số 15 dặm là theo TB 281/14a. về số này, mỗi nơi chép một khác. Lời C h ín h T húc
(NTDT) nói: "Tranh nhau chi 25 dặm mà thôi". Sách T h ô n g g iá m chép: "Bấy giờ đại quân
xa Giao Châu chừng 30 dặm; chi cách một con sông mà không tiến được". Sách T ố n g sử
(TS 279) lại chép: "Quân ta tiến tới sông Phú Lương, còn cách Giao châu 30 dặm".
Một dặm là bao nhiêu? Các sách toán thư cổ như C ử u ch ư ơ n g, T ôn T ử , N g ũ tào đều
chép 300 bước là một dặm. Nhưng sách Toán kinh của Hạ Hầu Dương đời Tấn chép: "5
thước là một bước, 360 bước là một dặm". Sự đổi ấy là từ đời Tùy, và còn giữ đến đời
Thanh. Vậy đời Tống, dặm ăn 360 bước. Theo sách Toán học từ điển của Đoàn Dục Hoa và
Chu Nguyên Thụy thì bằng 576 m. Theo sách ứ c T rai toán ph áp n h ất đắc lụ c của Nguyễn
Hữu Thận (đời Gia Long) thì nói; "Địa cầu chia làm 360 độ, mỗi độ bằng 20 dặm tây (hải
lý), mà mỗi dặm tây bằng 10 dặm Đại Thanh". Nay ta biết rằng địa cầu chu vi chừng
40.000 km, thì ta suy thấy dặm Đại Thanh bằng 555 m.
Xem vậy ta có thể lấy chừng một dặm bằng già nửa km, thì có thể ước được đường
dài. 2.
^ Sách VĐUL có chép chuyện hai vị thần Trương Hống và Trương Hát một cách rõ
ràng. Hai người là anh em, đều là tướng của Triệu Quang Phục. Sau khi Lý Nam Đế
đánh bại Triệu, cho người mời hai ông ra giúp việc. Hai ông đều từ chối và trốn vào ở
trong núi Phù Long. Lý bèn mưu giết đi. Cho nên hai ông uống thuốc độc tự tử. Đến đời
Ngô Xương Văn đi đánh giặc Lý Huy ở châu Tây Long, đóng quân ở cửa Phù Lan. Hai
thần hiện lên xin giúp. Sau khi giặc tan, vua Ngô phong cho anh, Trương Hống, làm Đại
đương giang đô hộ quốc thần vương và sai lập đền thờ ở cửa sông Như Nguyệt. Vua
Ngô lại phong cho em, Trương Hát, làm Tiểu đương giang đô hộ quốc thần vương, và sai
lập đền thờ ở cửa sông Nam Quân (tức là Nam Binh hay sông Thương ngày nay).
Các sử TT, SK cũng chép lại chuyện ấy, và nhắc lại chuyện thần sông Như Nguyệt
đọc thơ. Bài thơ kia, bản viết VĐUL lại chép khác một vài chữ, nhưng nghịch lỗ đổi ra
nghịch tặc, bại hư đổi ra tảo trừ .
Thần phả T rư ơ n g tô n th ần s ự tích phụ họa vào nhiều. Nào kể lai lịch bố mẹ, em trai,
em gái. Nào kể chuyện thần giúp Ngô, Lê, Lý, Trần, Lê. Chuyện thần đọc thơ được kể lại
hai lần, đời Lê Hoàn và đời Lý. Câu cuối lại đổi ra: n h ất trậ n p h o n g vă n tậ n tảo trừ , trong
lúc giúp Lê.
Chuyện này bất quá vì lòng sùng bái của người ta, mà bịa đặt ra, và nhà nho phụ
họa cho thêm linh. Sự thật có lẽ như tôi đã theo ý Trần Trọng Kim, nhận rằng thơ là

223