Page 162 - Lịch Sử Văn Minh Thế Giới

- Mạnh Tử (371-289 TCN)

Mạnh Tử ngƣời nƣớc Trâu (ở Sơn Đông ngày nay) là học

trò của Tử Tƣ (tức Khổng Cấp) cháu nội của Khổng Tử. Ông là

ngƣời kế thừa và phát triển học thuyết Nho gia thêm một bƣớc.

Quan điểm triết học của Mạnh Tử trƣớc hết biểu hiện ở lòng

tin vào mệnh trời. Mọi việc ở đời đều do trời quyết định. Tuy

vậy, những bậc quân tử nhờ tu dƣỡng đã đạt đến mức cực thiện

cực mĩ cũng có thể cảm hóa đƣợc ngoại giới.

Về đạo đức, tƣ tƣởng Mạnh Tử có hai điểm mới:

Một là, Mạnh Tử cho rằng đạo đức của con ngƣời là một

yếu tố bẩm sinh gọi là tính thiện. Tính thiện ấy có sẵn từ khi con

ngƣời mới sinh ra và đƣợc biểu hiện ở bốn mặt là nhân, nghĩa,

lễ, trí. Trên cơ sở những biểu hiện đạo đức bẩm sinh ấy, nếu

đƣợc giáo dục tốt thì sẽ đạt đến chỗ cực thiện. Ngƣợc lại, nếu

không đƣợc giáo dục thì bản tính tốt sẽ mất đi và tiêm nhiễm

tính xấu.

Hai là, trong bốn biểu hiện đạo đức nhân, nghĩa, lễ, trí,

Mạnh Tử coi trọng nhất là nhân nghĩa, do đó không chú ý đến

lợi. Nếu từ vua quan đến dân thƣờng đều tranh nhau lợi thì nƣớc

sẽ nguy. Trái lại, chƣa từng thấy ngƣời có nhân lại bỏ rơi ngƣời

thân, chƣa từng thấy ngƣời có nghĩa lại quên vua.

Về chính trị, Mạnh Tử nhấn mạnh hai vấn đề là nhân chính

và thống nhất. Tƣơng tự nhƣ ý kiến của Khổng Tử, Mạnh Tử

giải thích rằng sở dĩ phải thi hành đƣờng lối nhân chính tức là

dùng đạo đức để trị nƣớc là vì "dùng sức mạnh để bắt ngƣời ta

phục thì không phải là ngƣời ta phục từ trong lòng mà vì sức

không đủ. Lấy đức để làm cho ngƣời ta phục thì trong lòng

ngƣời ta vui và thực sự là phục vậy".