Page 467 - Bản Sắc Văn Hóa Việt Nam

dựa trên kinh nghiệm như ở Aiih, duy lý luận dựa
trên ý niệm như ở Đức. Nó là duy lý luận triệt để
và cực đoan dựa trên lẽ phải (raison) mà nó nâng
lên địa vị một Thượng đế mới.
Đành rằng duy lý luận này vẫn xuất phát từ
tự do cá nhân, nhưng cá nhân luận này lại không
khép kín mà để ngỏ cho nên nó quan tâm tới quyền
lợi của người dân lao động. Chính vì vậy phần nào
nó gần với chủ nghĩa xã hội, đóng góp có tính chất
thế giới của văn học Pháp và là thành tựu của văn
hóa Pháp được duy trì bền vững suốt ba thế kỷ nay.
Một khi vị Thượng đế này bất bình trước thực tế
thì người Pháp dám từ bỏ cá nhân luận để đổi mới
xã hội, vả nếu như cách mạng chỉ xảy ra một lần
ở đa số các nước phương Tây, thì cách mạng xảy ra
nhiều lần ở nước Pháp.
Cá nhân luận Pháp không phải là cá nhân luận
khép kín, vụ lợi má là cá nhân luận để ngỏ. Tôi
thấy có thể dẫn lời của Hồ Chí Minh viết trong
N hật ký trong chuyến thăm Pa-ri năm 1946:
"Nói chung, những người Pháp đều chuộng những
đức lành như: Tự do, Bình đẳng, Bác ái. Phần đông
người Pháp có tính hào hiệp không giận hờn lâu.
Thấy việc phải thì họ làm, không quản m ất công
tốn của: họ đã cho là trải thì dù anh em ruột thịt
họ cũng phản đối đến ncrí. Họ đã nhận là phải thì
dù người dưng nước lã, họ cũng hết sức giúp giùm.
Người Pháp lại vui tính dễ lầm quen. Nói năm ba
câu chuyện mà ý hợp tâm đẩu, thì liền trở nên bạn
tốt. Tóm lại người Pháp rất dễ thương, dễ mến".

469