Page 465 - Bản Sắc Văn Hóa Việt Nam

văn học cổ điển, xét con người không phải ở khía
cạnh Pháp, mà xét con người của mọi nước, mọi
thời đại. Dĩ nhiên, con người này thực tế chỉ là con
người Pháp của một giai đoạn lịch sử cụ thể, nhưng
cái tham vọng toàn nhân loại của xu hướng này
vẫn là hiển nhiên. Văn học thế kỷ XVIII chống bất
công và áp bức nhân danh nhân quyền và dân quyền
của mọi con người, chứ không phải chống lại bất
công và áp bức của riêng người Pháp. Văn học thế
kỷ XIX lại càng thế, Huy-gô (Hugo) và Bai-rân (By-
ron) đều là những bậc thầy của chủ nghĩa lãng mạn.
Nhưng nếu Bai-rân lôi cuốn bởi thái độ xấc xược
kiểu Anh đối với dư luận, thì Huy-gô tìm tiếng nói
chung với những người nghèo khổ. Ban-zắc (Balzac)
và Đich-ken-xơ (Dickens) đều lá những người khổng
lồ của chủ nghĩa hiện thực. Nhưng Đích-ken-xơ cấp
cho ta tuổi thơ bất hạnh của thiếu niên Luân-đôn,
còn "Tấn trò đời" của Ban-zắc phác họa sự thay đổi
của cả thế giới. Cũng vậy, chủ nghĩa tự nhiên của
Zô-la (Zola) khảo sát "Thú vật người”, và Bô-đơ-le-rơ
(Baudelaire) khẳng định sự sa ngã của con người.
Văn học thế kỷ XX của phương Tây có thể xem
lá phản ứng của trí thức chống lại một thứ kỹ thuật
tuy giúp con người chinh phục thế giới nhưng lại
gây thêm bất công, đau khổ cho loài người. Nhưng
nếu như một nhà văn Đức, Anh hay Mỹ là tượng
trưng, siêu thực hay hiện sinh mà không cần bênh
vực luận điểm của mình, thì một nhá văn Pháp,
trung thành với chủ nghĩa duy lý, thế nào cũng

467