Page 248 - Bản Sắc Văn Hóa Việt Nam

vì họ muốn đỗ cử nhân trong kỳ thi hương sắp tới.
Người đỗ đầu được gọi là "ông đầu xứ", cụ Ngô Tất
Tố chẳng hạn đã đỗ đầu xứ nên người ta hay gọi
là "Ông đẩu xứ Tố". Kỳ thi này gọi là "hội khảo".
Người nào thi hội khảo có kết quả thì được miễn
sưu dịch và được xem là người trong trí thức địa
phương. Một đạo luật năm 1807 yêu cầu các lí trưởng
lập danh sách những người sẽ được đi thi trước kỳ
thi bốn tháng. Danh sách chép bốn bản, một bản
đưa đến Huế, một bản giữ ở tỉnh, một bản để dùng
vào việc thi cử. Thí sinh không phải có lý lịch ba
đời trong sạch như ở triều Thanh, chỉ cần thí sinh
không tỏ ra bất hiếu, gây gổ với xóm làng, không
có tang cha mẹ là được đi thi. số thí sinh mỗi trường
thi trên dưới 3000. Có khi lên tới một vạn người.
Lê Quý Đôn nói đến thời Lê Mạt người ta giẫm lên
nhau chết ở ngoài trường thi.

4. Cách tổ chức kì thi
Cách tổ chức thi cử lá một công việc rất nghiêm
túc và long trọng, tiêu biểu bậc nhất cho văn hóa.
Không phải ngẫu nhiên mà cha ông ta saỵ mê thi
cử, đến mức có người đã 70 tuổi còn mang lều chõng
váo trường. Các cô gái chưa chồng thường thích chọn
chồng là học trò. Các bà vợ tần tảo nuôi chồng ăn
học cũng rất chú ý đến nó. Một hiện tượng quan
trọng như vậy cần được khảo sát ở bản thân nó để
hiểu tâm thức dân tộc, tránh mọi thánh kiến.
Tuy việc học tập là rất phổ biến nhưng trong
toàn quốc chỉ có sáu nơi thi mà thôi. Dưới đây trình

250