Page 222 - Bản Sắc Văn Hóa Việt Nam
P. 222
Đây lá lời một ông đình nguyên (Phan Đình
Phùng), trả lời một ông cử nhân (Hoàng Cao Khải).
Hai người đều hiểu Nho giáo, nhưng Phan xuất phát
từ Nho giáo Việt Nam còn Hoàng xuất phát tử Nho
giáo Trung Quốc.
Khi Hồ Chủ Tịch nói: "Trung với nước, hiếu với
dân" chính là biểu hiện đúng cách nhìn của Việt
Nam về trung và hiếu. Và cách nhìn ấy đã động
viên hàng triệu đứa con lên đường cứu nước, hàng
triệu bà mẹ, ông cha hy sinh tất cả cho độc lập.
Điều náy chứng minh cái thao tác quan trọng mà
ít người chú ý. Nắm được cái mới, phủ hợp với yêu
cầu của cách mạng vẫn chưa đủ. Còn phải biết trình
bảy nó sao cho phủ hợp với tâm thức Việt Nam thì
cái mới ấy mới có khả năng động viên được toàn
dân, đem đến kết quả thực tế.
Cách nhìn này chính lá cách nhìn của Nguyễn
Trãi, khi ông tự háo về điểm mình làm trọn "trung
hiếu" theo cái nghĩa má sau náy Hồ Chủ Tịch
khẳng định:
"Duy có một điều trung lẩn hiếu.
Mài chẳng khuyết, nhuộm chẳng đen".
Hay khi ông tuyên bố một câu về hình thức thì
hệt như Khổng tử, nhưng về nội dung lại thể hiện
đúng sự khúc xạ "Trung hiếu hà tằng hữu cổ kim?"
(Trung hiếu làm gì có xưa nay?). Nếu ta chỉ xét
đoán theo mặt chữ thì dứt khoát sẽ lầm tưởng ông
lặp lại một khái niệm của Nho giáo Trung Hoa.
Nhưng trong hành động thực tế lại chính là một
224
