Page 216 - Bản Sắc Văn Hóa Việt Nam

Thứ hai, đất nước là của dân, không ai có thể
mượn cớ gì mà chia cắt nó. Vua Trung Hoa đã bao
lần chia cắt đất nước mà chẳng thấy phản ứng của
các nhá Nho. Tôi chỉ nói đến các nhà Nho để cho
tiện. Điều ngược đời là trong sách vở, các nhà Nho
của hai nước nói chẳng khác gì nhau, nhưng trong
ứng xử cụ thể thì lại trái ngược nhau. Từ thế kỷ
thứ IV đến thế kỉ thứ VI, lưu vực Hoàng Hả bị các
dị tộc (Hồ, Khiết, Đan, Tiên, Tỷ...) cai trị. Miền Nam
thuộc lưu vực Dương Tử vẫn thuộc người Hán, nhưng
lập ra những triều đại khác nhau (Liêu, Te, Lương,
Trần, Đông Tấn). Các dị tộc lại tràn vào Trung Quốc
vào cuối đời Đường tạo thành thời Ngũ Đại. Rồi
vua Tống lại nhường vùng Hoàng Hà cho người Kim.
Đây là tình trạng quen thuộc đến mức, ai đọc "Tam
quốc chí diễn nghĩa" cũng phải ngạc nhiên về câu
mở đầu "Thiên hạ hợp rồi lại phân, phân rồi lại
hợp, đó là lẽ trời".
Lẽ trời ấy chỉ là lẽ trời của người Trung Hoa
xưa hoàn toàn trái ngược với tâm thức Việt Nam.
Vua Tự Đức cắt đất nhường ba tỉnh miền Nam cho
Pháp, lập tức các nhả Nho chống lại. Phan Văn Trị,
cử nhân, quát: "Chém đầu Tự Đức, moi gan Tự Đức,
uống máu Tự Đức". Rồi toàn thể trí thức Nho giáo
nổi dậy. Cụ Đồ Chiểu đề xướng "đạo nhà", một Nho
giáo Việt Nam trong đó số phận người trí thức là
gắn liền với Tổ quốc. Rồi các nhà Nho tham gia
lãnh đạo các phong trào cứu nước. Họ bị giết, bị tù,
nhưng những người con của họ tiếp tục đến cùng

218