Page 202 - Bản Sắc Văn Hóa Việt Nam

và chủ yếu của Trần Đình Hượu. Nhưng dù cho các
nhà nghiên cứu có thấy được một sự khác nhau
giữa Nho giáo ở hai nước, vẫn còn thiếu cái khái
niệm với tính cách công cụ để cụ thể hóa sự khác
nhau, quy ra thành thao tác tạo nên sự khác nhau.
Tôi muốn nói đến khái niệm khúc xạ.
2. Khái niệm "khúc xạ" (réíraction) là lấy ở vật
lý học. Nó chỉ một tia ánh sáng khi đi qua một vật
náo đó thì không đi thẳng tắp mà theo một góc
khúc xạ nào đó có thể đo được. Cái đó gọi là độ
khúc xạ. Một khoa học muốn xây dựng được phải
tạo cho mình những công cụ làm việc, tức là những
khái niệm. Trong trường hợp nó còn non trẻ, nó
phải vay mượn khái niệm ở một khoa học khác để
cấp một cách lý giải mới. Khái niệm hình thái của
Mác trong "hình thái xã hội (formation sociale) là
lấy ở địa chất học của Lai-ơn (Lyell). Theo cách lý
giải của tôi, một tư tưởng tử ngoài vào, dù đó lá
Nho giáo, chủ nghĩa Mác, hay tư tưởng hậu công
nghiệp, khi váo tâm thức Việt Nam, tức là nhập
váo một tâm thức vốn chưa hề biết đến nó, thế nào
cũng trải qua một độ khúc xạ, và do đó chịu một
độ lệch. Người Việt Nam nói chung không hề cảm
thấy độ lệch ấy, cứ cho là mình lảm đúng như ở
nước xuất phát. Nhưng xét qua cách ứng xử cụ thể,
sẽ thấy độ lệch này rất rõ. Nguyên nhân của độ
lệch này lá ở ngay trong môi trường thiên nhiên và
xã hội hàng ngàn năm nay, khách quan, bên ngoài
cá nhân, chính vì vậy mà cá nhân không thể nhận
thấy được. Nắm được độ khúc xạ này là hết sức cần

204