Page 63 - Xã Hội Việt Nam Thế Kỷ XVII

không có phiên chợ nào đẹp và lắm tiền như thế nên cuộc
tụ hội của dân chúng (đông) quá sức tưởng tượng. Nhưng
trên đường thì cướp bộ mà dưới thủy thì cướp sông làm cho
các ngả giao thông nguy hiểm đến nỗi sự đi lại vào dịp này
không được chắc chắn chút nào; một là vì các tòa án nghỉ
việc, hai là vì dân chúng được buông lỏng trong vòng mười

lăm ngày này, nên trộm cắp được hành động vô tội khi cái
dịp mà chúng chờ xảy ra tại các chỗ hẻm, nơi chúng đứng
rình; bởi vậy các lái buôn sợ mắc phải số mệnh hiểm nghèo ở
tay quân súc sinh, thường tụ họp lại thành đoàn đông có khí
giới hẳn hoi đi trên bộ hoặc dưới thuyền để gìn giữ lẫy hàng
hóa dù có phải chịu nguy hiểm đến tính mệnh; trước khi
giao tranh với quân cướp họ cũng đắn đo cẩn thận và không

dám liều, mạo hiểm mà không cầm chắc phẩn thắng vì giữa
cướp với mình, không có sự tha thứ; nếu không thắng được
chúng nó và không làm chúng nó thất bại thì mình đành mất
xác và mất tiền của. Trong trường hợp này, điều chắc chắn
nhất là có sự cẩn trọng đối với thân mình, biết nhượng bộ

sức mạnh bất khả kháng khi sự này cưỡng bách ta; bỏ hành
lý cho bọn cướp để giữ lấy thần là giản tiện hơn cả.
Lệ đi lễ và cách đem biếu quà cáp của người dưới đối với

người trên hôm đầu năm có từ ngày xUa thì bây giờ bắt buộc
và có một đạo luật rất nghiêm khắc chế định nên không ai có
thể bỏ đi được. Các quan tùy theo phẩm trật của mình (có
nhiều người lại tùy theo phẩm trật mình muốn đạt) mỗi nám
gửi phẩm vật quý giá vê' dâng vua... Hạ quan gửi tặng vật vê'

biếu thượng quan; học trò tết thầy, con cháu biếu gia trưởng,
và như thế người dưới biếu người mà mình nhận là người
đứng ngay hàng trên mình. "Vi lễ vật nhận được rất nhiều và
đủ các thứ, nên các quan có tục vào những ngày tất niên đem
thết bà con và thân hữu một phần to: còn lại thì cho lính
tráng, đầy tớ để cho ai cũng có cảm tưởng là được dự vào Tết

64