Page 45 - Xã Hội Việt Nam Thế Kỷ XVII

những việc gì không liên can đến họ thì họ là hiện thân của
sự nặng nề và sự lười biếng. Vì thế cho nên khi nào có việc
công ích phải làm thì nhà vua giao phó cho những viên đốc
công mẫn cán và nghiêm khắc, luôn luôn đốc thúc dân phu,
mắt không dời họ lúc nào và không để họ nghỉ ngơi chốc lát.

Họ rất thông minh và có trí nhớ rất tốt, có lẽ không dân
tộc nào hơn được; họ học rất dễ và dễ nhớ những điểu mà
người ta dạy họ.

Bản tính họ tốt, nhũn nhặn; miễn là ta tỏ tình yêu mến

họ là họ đem lòng tốt trao cho ta một nụ cười, một lời nói tử
tế, một sự giúp đỡ cỏn con và chút ít chứng cớ của lòng ta đối
với họ là hoàn toàn thu phục được họ ngay. Họ thăm nom và
chiêu đãi những người ngoại quốc, ước ao được xem những
vật kỳ lạ và khi đã được xem rồi đòi xin cho kỳ được. Dáng
điệu họ lễ phép; lời nói lại ôn tổn; nên khi muốn tỏ lòng biết
ơn ai đã giúp đỡ, họ tỏ vẻ vui mừng và hết sức trả ơn, dù công

việc có khó khăn nguy hiểm đến đầu cũng mặc.

Đàn bà hạ lưu, rất hám lợi, háng hái theo đuổi lợi lộc,
nên một công chuyện gì đã bất tiện và không hợp đối với đàn
ông rồi, thì khi vào tay đàn bà trở nên bại hoại và nguy hiểm.

Họ say mê việc buôn bán, luôn luôn bàn về việc bán,
mua, lâu dần thành hư thân và trơ tráo. Họ mất hết cả mực
thước, điều độ và cho rằng có một công lệ đem áp dụng được
vào các hàng hóa cũng như vào người. Họ chở thuyên và chở
bất cứ cái gì, chở đò sang ngang cho bất cứ ai, lúc có chồng

tại thuyền hay chồng đi vắng cũng vậy. Trong những trường
hợp này và phải luôn luôn giao thiệp như vậy, người đàn bà
có suy nghĩ không? Có lo giữ gìn danh giá không? Và có thể
tránh được sự sa ngã không? Đã có người hư hỏng vì tham
món tiền nhỏ, hư hỏng cả những khi không có ai yêu cẩu
vì họ hy vọng sẽ được chút lợi nhỏ. Thảng hoặc có người bị

46