Page 41 - Xã Hội Việt Nam Thế Kỷ XVII

Những sản vật của xứ Bắc kỳ

Không nên lấy làm lạ khi ta thấy trong một xứ đất cát phì

nhiêu và nguyên liệu phong phú như thế, dân sự biếng nhác
và thiếu óc kỹ xảo. Thật ra (cũng) có rất ít người thích việc
công thương, cam lòng rời bỏ quê hương để đi ra ngoài, quan
sát những đất lạ, biết chiêu dụ người ngoại quốc đến xứ mình.
Có sống trong sự thiếu thốn ta mới thấy cần có xảo nghệ, lo

vượt qua nỗi cơ hàn, đi hết góc bể chân trời để thông thương
và thu vét của cải. Còn dân này trong nước đã sẵn có thừa thãi
mọi cái cần thiết nhất cho đời sống thì có cần gì đi ra xa để
làm nguy cho tính mệnh và mang gian truân vất vả vào mình,
cũng vì thế nên bây giờ ta mới biết xứ này.

... Người Đông Kinh đã khôn ngoan, khéo léo từ khi
người Bồ Đào Nha, Hòa Lan và các nước lân cận đến buôn
bán. Họ biết buôn không phải vì túng thiếu; nhưng vì lợi, vì
tiến. Hơn nữa, họ cũng đủ lý trí để học rất mau những lể lối,
những mánh khóe trong nghê' buôn để khỏi bị phỉnh gạt.

Trong xứ không có xa phu; không có những xe bò xe ngựa
tiện lợi, cũng không có thuyền tầu để đi lại trên mặt biển: bởi
vì họ sẽ bị nghi là tự ý phá sản khi đem xuất cảng những thực

phẩm, những tơ mới quay hay đã dệt, hoặc những thức hàng
khác để kiếm lời. Họ chỉ bán ra vài thức hàng làm bằng đủ
mọi chất dùng trang hoàng hay có công dụng riêng. Hàng
nhập cảng thì có nhiều thứ trong xứ đã sẵn có như gạo, lúa
mì, rau, đậu, cá, cầm thú, hoa quả đủ mọi giống và đủ các

mùa vải dệt bông, lụa, tơ gỗ đủ các kiểu, kim khí đủ các loại
tại các mỏ trong xứ.
Từ trước đến giờ, Quốc vương không cho khai các mỏ
vàng; ngài vừa mới cho phép khai 25 hay 30 mỏ bạc một phần

ở tỉnh Bao, một phẩn ở tỉnh Cuicanghe (Cao Bằng). Cũng có

42