Page 39 - Xã Hội Việt Nam Thế Kỷ XVII
P. 39
... Xứ Đông Kinh gọi theo tên kinh thành là chỗ chúa
đóng; ở phía Bắc, xứ ấy tiếp giáp với Trung Hoa; ở phía Nam
với Đàng Trong; ở phía Tây với dân Lào (Laos); ở phía Đông
với biển Đông. Đất ăn vuông ra trăm dặm; có nhiều sông và
lắm đồng bằng; sản xuất ra nhiều thực phẩm như gạo, thịt,
cám thú rừng nuôi và hoa quả, đất phì nhiêu nhưng thổ sản
không rẻ vì dân sự đông đúc.
Người dân... vóc đạc cao táo tợn và can đảm, bận áo
dài mổ trước, dài xuống đến giữa ống chân; tóc dài và đội
một chiếc mão. Họ thích nghề binh; sở trường về hạng súng
nặng và súng hỏa mai, gươm và mã tấu đeo bằng dây ngang
người. Họ dễ xúc động, dễ bảo, có nghĩa, vui tính... Bọn
cùng dân hay ăn trộm ăn cướp: vì thế người ta khép bọn đạo
tặc cũng như tội ngoại tình vào tội tử hình.
Chúa Đàng Ngoài trị vì chín nước: ba thuộc quốc phải
cống ngài (vua Lào, vua Đàng Trong, và chúa Bẩu^"). Ngoài
lại phải cống vua Tàu mỗi năm là ba pho tượng bằng vàng,
ba pho tượng bạc. Ngài thu được chừng hai triệu bạc lợi tức.
Kinh thành ở hai mươi mốt độ (bắc vĩ tuyến); khí hậu
nóng bức lắm khi nào không mưa, nhất là vào hồi tháng Sáu.
Không có hào, không có lũy. Cung điện lợp ngói, tường xây
đá to chạm trổ đẹp; còn nhà cửa của dân làm bằng tre, lợp
rạ và không có cửa sổ. Trong thành phố có nhiều vũng nước
rộng, để dập tắt lửa cho dễ khi nào có hỏa hạn. Hỏa tai phá 5,
6 nghìn nóc nhà thì 4, 5 hôm sau chỗ nhà ấy đã làm mới lại.
Kinh thành chu vi 5, 6 dặm và dân cư rất đông; lập trên một
con sông rộng, thuyền bè đi lại được và ăn ra bể xa mười tám
dặm. Nước sông đục, nhưng dân bản xứ dùng nước ấy ăn,
bởi vì không có máy nước, giếng hay bể chứa. Mỗi năm sông
tràn ra khỏi triền hai lần, đầu tháng Sáu và tháng Một, làm
lụt một nửa kinh thành nhưng nước lại rút ngay.
(1) Dòng họ Vũ cát cứ ở Tuyên Quang trong thời kỳ Nam - Bắc phân tranh.
40
