Page 42 - Xã Hội Việt Nam Thế Kỷ XVII

vài mỏ bạc trong địa hạt Bắc trấn vừa mới đào nhưng khi
nào đức vua cho phép mới được khai. Ngài giữ các mỏ kim

ngân quý giá như vậy là tại ngài sợ ngoại quốc nghe thấy thì
đến xin khai và chiếm mất, sợ thần dân tranh quyển làm chủ
những mỏ ấy và nổi loạn chống lại ngài.

Sắt và chì thì tha hổ khai vì ngài không lo giữ gìn như
vàng bạc. Ngoài các mỏ nên kể việc mò trai. Nhưng bây giờ
không còn ai mò nữa vì các vua trước đã chiếm giữ lấy cả
món lợi. Ai còn muốn hy sinh tính mệnh trăm nghìn lần để

làm việc khó nhọc ấy?... Về việc chài lưới tôi không thấy nơi
nào sẵn cá như xứ Đồng Kinh; ai ai cũng có lưới để bắt cá ăn
tươi hay ướp muối.

Một nguồn lợi nữa thông thường hơn, khai thác không
khó nhọc và nguy hiểm vì mọc sẵn trên đất, là núi rừng có
nhiều thứ cây già hơn nghìn năm không mục nát được. Như
gỗ lim (người Bổ Đào gọi là Palo Perro, nghĩa là cọc sắt để

chỉ rõ tính cách gỗ nặng hơn cả gỗ mun vì chìm xuống nước
mau hơn; - sắc giống như sắt gỉ; - cứng như sắt đem búa đóng
đanh tốt vào, thì một người khỏe đến đâu dùng tay không
cũng không nhổ lên được, dùng kim thường nhổ cũng còn
khó nhọc). Gỗ lim kỵ với sắt: lim làm han và ăn sắt gỉ chóng

đến nỗi những chiếc galions dùng đinh sắt đóng những xà và
rường (solives) lim vào thành tàu, sắt gỉ, những phiến gỗ ấy
long ra. Nếu ta không trông nom và sửa chữa ngay thì tàu có
thể vỡ ra và đắm được.

Ngoài ra còn nhiều thứ gỗ cũng tốt như lim: nhà vua
không cho phép đẵn nên ta không được đóng tàu chiến
đẹp bằng gỗ mun. Mun không được nhiều, và tốt như mun

Mozambique - Quế (calambac, calambour) mọc ở phía nam
xứ Đông Kinh, ở phía bắc xứ Đàng Trong và ở phía Nam xứ
này chỗ tiếp với Chiêm Thành. Quế không nhiều và tốt như

43