Page 32 - Việt Sử Kỷ Yếu

trông đồng và đồ đồng bị thu đem về dâng vua Hán. Việc bình
định Giao Chỉ và Hợp Phô" kéo dài suô"t năm 42.
Sau đó, Mã Viện cho quân sĩ nghỉ ngơi ít bữa. Sang nửa cuôl
năm 43, giặc lại tiến vào miền trong, đánh chiếm hai quận cửu
Chân và Nhật Nam. Tướng Đô Dương ngăn giặc ở Vũ Công (Ninh
Bình?) bị đánh thua phải chạy. Mã Viện tiến quân vào Thanh
Hoa. Tướng Chu Bá kháng cự mạnh, cũng không nổi, phải rút vào
rừng. Quân dân ta ở Vũ Biên (Nông Công, Tĩnh Gia) và Cư Phong
(Thọ Xuân và Đông Sơn đều thuộc Thanh Hoá ngày nay) chông cự
kịch liệt, oũng không lại. Hàng trăm tướng suý bị chém. Quân dân
đất Cửu Chân vẫn còn chông cự lai rai, chưa chịu phục. Sau gần
một năm, Mã Viện mới bình xong. Bọn Đô Dương kiệt lực, sau
phải xin hàng.
Các huyện thuộc quận Nhật Nam không chống nối với giặc thê
hung dữ, lần lượt phải mất. Tướng Tam Quang cũng phải xin hàng.
Mã Viện vơ vét, nhặt nhạnh của cải của dân ta vô sô", không
biết chừng nào mà kế.
Bình định xong xứ ta, Mã Viện bắt hết thảy các quý tộc và cả
những người có chút uy thê chính trị, đến ba trăm người, cho đưa
cả sang ở tỉnh Hồ Nam, không còn liên lạc gì nữa với đồng bào ta.
Rất ít các quý tộc đào tẩu được vào rừng sâu, thoát nạn. Riêng các
quý tộc Thái, Mường trong rừng sâu xa xăm không bị.
Từ đấy, các huyện do các quan người Hán cai trị, đều là
người của triều đình bổ dụng.
Mã Viện dựng cột đồng lớn ở biên giới ghi công chinh nam
của mình, có khắc sáu chữ: Đồng trụ chiết, Giao Chỉ diệt (cột đồng
gãy thì toàn dân Giao Chỉ bị giết hết). Có lòi truyền tụng rằng:
Người xứ ta qua đấy, thường lấy đất đá chất vào, lâu ngày thành
gò đông, do sỢ cột đồng gãy. Thuyết khác cho rằng chính người
Hoa đã lấp cột đồng ấy đi, đế lâ"n đất biên giới. ĐVSKTT chép: Cột
đồng được đặt ơ động Cổ Lâu thuộc Khâm Châu. VSTGCM lại
chép là động Cố Sâm, Đào Duy Anh cho là đúng hơn.
Chuyện cột đồng Mã Viện thuộc về truyền thuyết. Có người
cho là không chắc có thật. Nhiều người đời sau cho là đặt ở các nơi
khác nhau, từ biên giới Việt - Trung đến núi Ngự, đồng trụ gần
đèo Đại Lĩnh, đều thấy khó tin. cổ Sâm là động phía nam Khâm
Châu, gần biên giới nước ta. Lại có thuyết cột đồng dựng ở khoảng
phía hắc sông Gianh, nam Hoành Sơn, tại biên giới của Giao Chỉ,
không phải ỏ hiên giới phía bắc, không rõ đâu là đúng.

32