Page 279 - Việt NamVăn Minh Sử

thật họ đã không thiếu gì. Những mánh lới đổ nắm giữ độc quyền trên thị
trường và liéu trừ địch thú cạnh tranh người bán xứ, họ lại càng không
thiếu gì nữa. Đến những mánh lới để giữ bí mật về giá cả cũng như sự
điều chế hoá phẩm cho dân địa phương không tự túc phát triển được thì
họ lại càng có nhiều hơn bất cứ một giống dân nào.
Thành ra người dân sống chung với họ mà không bao giờ có thiện
củm với họ.
Điều dáng lưu ý là những nhà buôn này đã không klii nào lại không
biết lợi dụng cái thế chính quyền nắm giữ trong tay người đổng hưcTng của
họ, hoặc Icà quân nhân, hoặc có khi là cả các quan km nữa đế doạ nạt và ức
hiếp dân trong việc mua bán, mà người ta gọi là mua bán cửa quyền.
Đối với những quý vật mà quan lại hàng Lang người bán xứ cần
phải có dể biếu xén chạy chọt V(ýi các quan cai trị thì chỉ riêng những nhà
buôn của họ mới có, của dáng một họ bán lên mười cũng phải cắm đầu
mà mua. Mua rồi, đưa vào quan, quan lại chuyển ra theo một lối bí mật
cho họ, đổi lấy vàng bạc, để họ lại bán lần nữa, người mua dẫu có biết
cũng dành chịu.
Đối với những sản phẩm quý và hiếm ở bản xứ (trân châu, ngà voi.
sừng tê giác, trầm, quế, yến...), họ chỉ cán ngồi nhà cho giá rồi thuê người
đi tìm hoặc dặt tiền cho vay trước nhưng giá mười họ chỉ trả cho một,
không bán thì không đâu mua cả, mà không bán cũng không được nữa,
khi đã vay tiền trước của họ.
Đối với tiền công xá trả cho kẻ ăn người làm thì dể hoàn thành
những công việc hay phẩm vật bán giá thực cao, họ lại chi tính theo giá
nhân công rẻ mạt của bản xứ.

S ự BÓC LỘT
Cứ như thế, sự bóc lột dã thật dến xương tuỷ của dân. Bao nhiêu tài
nguyên thiên nhiên dều chỉ có một hướng chạy về cho người đô hộ. Bao
nhiêu của củi dành dụm của dân, dân cũng không có cách gì giữ nổi để
khỏi chạy về lay các chú, khi mình túng bấn nghèo nàn đi, mà lỡ lại gặp
những tai nạn cần chạy chọt
Sự câu kết giữa quan lại, quân nhân, thương nhân đã làm việc tuần
tự bóc lột và hết năm này sang năm khác như thế khiến cho dân lao khổ
hết sức nhiều m.cà mỗi ngày cứ một nghèo di, trong khi kẻ dô hộ thì giáu
như bỡn.

'"Vé điêm này thì lợi hại nhãì là cái liệm cầm clồ. Thượng vàng hạ cám. cái gì còn
đáng giá mang tới, họ cũng cầm cho cá, dể quá hạn là mất mà chuộc thì phái chịu
một số tiền lời.
ý Ì A m 1 ^ 1
/ \ r
290