Page 124 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

do dân làng công cử rồi trình quan xin cấp bằng để thay
mặt dân làng mà đối với nhà nước. Phàm việc quan,
như thuê má, binh lương, phó lý phải hiệp trỢ với lý
trưởng mà chịu trách nhiệm. Lại có một hương trưởng
để hiệp trỢ vói chánh phó lý mà đốc biện các việc tạp,
cũng do dân làng bào cử. Ngoài ra lại có một vài người
khán thủ, trưởng tuần để coi việc tuần phòng trong
làng, và đốc thúc phu làm dao dịch.
Ngoài hạng lý dịch, có làng lại đặt thêm một thủ
khoán để giữ khoán ước trong làng. Có nơi cứ đến vụ
thuế thì cử ở mỗi họ một người gọi là phần thu để đốc
thu thuê má.
Xét những hạng viên chức trong làng, trên thì tiên
thứ chỉ là người, hoặc vì chức phẩm cao sang, hoặc là
già cả, không muốn bận mình đến việc làng mà để mặc
bọn kỳ mục khu xử, dưới thì bọn lý dịch chẳng qua là
con em hoặc đầy tớ bọn kỳ cựu hào trưởng, thường a
dua vói bọn ấy để kiếm lợi lộc, vì thê mà bọn kỳ mục ở
giữa quyền hành rất lớn, thê lực rất to. Trong bọn kỳ
mục thì lại chỉ có độ một hai người gọi là nhất nhị hạng
kỳ mục, phi tay hào cường hách dịch thì là tay gian giảo

khi khai quốc, lại đặt xã quan trở lại, đại xã ba người, trung xã hai người,
tiểu xã một người. Đời Thánh Tôn thì đổi các xã quan làm xã trưởng. Sau
khi nhà Lê trung hưng, nhà vua khiến các châu huyện chọn các nho sinh
và sinh đồ đặt các chức xã trưởng, xã sử, xã tư, giao cho chỉnh lý việc làng
và xét hỏi kiện cáo. Đến đòi cảnh Trị lại chọn các lương gia tử đệ cho làm
xã trưởng đê huấn hóa xã dân, cứ ba năm thì xét hành trạng nếu tốt thì
cho thăng làm huyện quan. Từ buổi trung hưng, chức xã trưỏng đã do
quan địa phương chọn cử, thê là triều đình không can thiệp trực tiếp đến
việc xã thôn như xưa nữa. Từ đấy uy quyền của triều đình lại một ngày
một giảm, cho nên đến đòi Long Đức Vĩnh Hựu thì xã dân tự hành báo cứ
lấy xã trưởng, rồi chỉ trình quan trên phê chuẩn mà thôi. Lệ ấy vẫn còn
cho đến ngày nay.
126