Page 121 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

Xã thôn tổ chức

Dân làng thường chia ra hai hạng: nội tịch và ngoại
tịch. Chỉ dân nội tịch mói có các quyền lợi dân đinh ở
trong làng, có thể gánh vác việc công và được chia công
điền công thổ. Hạng này gồm những văn thân, chức sắc,
hào mục, những người địa chủ giàu, cùng những người
trước giàu mà bây giờ suy. Còn hạng dân ngoại tịch,
cũng gọi là dân lậu, thì gồm những người bần cùng, và
những người ngụ cư (khách tịch). Hạng nội tịch trong
làng lại chia ra nhiều bậc, có quyền lợi nghĩa vụ khác
nhau:
Bậc thứ nhất là chức sắc, là những người khoa mục
chức tưóc, văn thì thi đậu tú tài hay có hàm cửu phẩm
trở lên, võ thì thi đậu cử nhân hay là có hàm suất đội
trở lên.
Bậc thứ hai là những tân cựu chánh phó tổng, chánh
phó lý, hương trưởng, khán thủ, trưởng tuần, và các
người có tiền bỏ ra mua nhiêu mua xã V .V ..
Bậc thứ ba là các thí sinh, khóa sinh, hoặc người
trúng khảo trúng hạch ở những làng hiếm kẻ văn học.
Ba bậc ấy họp lại làm một đoàn gọi là hội tư văn hay
là quan viên, song phải làm đủ lệ kha vọng, nghĩa là
làm lễ tế thần và dọn tiệc đãi làng, thì mối được dự vào
ngôi thứ ây*^\

Lệ khao vọng này, nguyên triều đình đặt giản tiện, đại để như đỗ tú tài
thì khao một con gà, một đĩa xôi và ba quan tiển; đỗ cử nhân thì khao một
con lợn, một mâm xôi và năm quan tiền v.v... Nhưng nhiêu làng đặt lệ rất
nặng đến nỗi có người phải bán ruộng bán nhà, hoặc vay mưỢn mà làm lễ.
Tục ngữ ta có những câu: "Phép vua thua lệ làng" và "Vô vọng bất thành
quan" đủ tỏ rằng ở chốn xã thôn người ta cho lệ khao vọng là trọng lắm.
123