Page 123 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

Đối với nhà nước thì xã thôn là một đơn vị, về việc
công nhà nước chỉ biết toàn xã chứ không biết từng
người.
Như việc sưu thuế, nhà nước bổ cho mỗi làng một sô
nhất định, rồi làng lo phân bổ cho dân, theo cách nào
cũng được, miễn là thu đủ mà nộp vào kho.
Công việc trong làng thường do dân làng bàn định,
chứ nhà nước ít can thiệp đến, mà nhiều khi nhà nước
có can thiệp cũng vô hiệu quả, cho nên ở nước ta có câu
tục ngữ rằng: "Phép vua thua lệ làng".
Những việc làng đã bàn định thì có viên chức thi
hành. Trên hết có một người tiên chỉ và một người thứ
chỉ. Tiên thứ chỉ thường là những người hưu quan trí sĩ,
hoặc người khoa mục chức sắc, nếu không thì người kỳ
cựu lớn tuổi nhất ở trong làng. Tiên thứ chỉ có quyền
quyết đoán mọi việc, và việc gì cũng tất phải hỏi đến
tiên thứ chỉ cả.
Song phần nhiều khi tiên thứ chỉ, chỉ trông nom việc
đại cương, còn việc thường thì do kỳ mục bàn định. Kỳ
mục là những người cựu chánh phó tổng, cựu chánh phó
lý hoặc là người kỳ cựu và hào trưởng, phàm việc làng
lớn hay nhỏ, bọn đương thứ lý dịch tất phải trình vởi họ
rồi mới thi hành.
Dưới dạng kỳ mục là hạng lý dịch đương thứ, mỗi
làng có một lý trưởng*'* và một phó lý. Lý trưởng phó lý

Đòi xưa các xă thôn không có Lý trưởng do dân cử như ngày nay, mà chỉ
có quan lại do triều đình đặt, gọi là xã quan. Theo sách Lịch triều Hiên
chương thì buổi Trần sơ đời Thái Tôn đặt chức ty xã, ngũ phẩm trở lên làm
đại ty xã, lục phẩm trỏ xuống làm tiểu ty xã, cùng với xã chính, xã giám là
các xã quan, phải chăm việc tu tạo hộ tịch, chức nhiệm cũng xem là quan
trọng. Đời Trần Thuận Tôn thì các chức ấy bị bãi, nhưng sang triều Lê, sau

125