Page 98 - Văn Hóa Ứng Xử Việt Nam Hiện Nay

T )ă n £ ó a ứ t ìỹ x ử X ) i ệ í ^ y O u n £ i ệ n n a y

Đối vói người Việt, khái niệm tình nghĩa gần gũi hơn
khái niệm nhân nghĩa. Tình nghĩa là sự giao hòa giữa tình

cảm vói bổn phận. Nhân nghĩa về đại thể là sự giao hòa
giữa nhân cách vói bổn phận, song do chữ "nhân" trong
Nho giáo kinh điển là một phạm trù đa nghĩa và trừu
tưỢng, nên khái niệm nhân nghĩa rất khó xác định. Từ
khái niệm tình nghĩa có thể hình dung được những khía
cạnh của nguyên tắc hay đặc điểm thấu tình đạt lý trong

ứng xử Việt Nam. Đó là:

- Trong quan hệ người - người, dù đó là tam cương
(vua - tôi, cha - con, vỢ - chồng) hay ngũ thường (nhân,
nghĩa, lễ, trí, tín) thì điểm xuất phát và đích đến đều là
tình thương có trưóc và ở trên tình yêu.

- Trong việc xử lý quan hệ người - người thì "thương
người như thể thương thân".

- Trong việc đánh giá quan hệ người - người thì "tiên
trách kỷ, hậu trách nhân", "nói đi thì cũng phải nói lại",
tức là "nói người phải nghĩ đến thân", nói lý phải nghĩ đến
tình và ngược lại.

Phân tích các khía cạnh trên thì thấy rõ con người
Việt Nam thường đặt bổn phận (nghĩa) cao hơn tình
thương, đặt tình thương cao hơn tình yêu, đành rằng cái
tình đi trước cái nghĩa. Đặc trưng "thấu tình đạt lý” trong

ứng xử thể hiện bản chất nhân bản của ứng xử. Nó hướng

99