Page 90 - Trần Huy Liệu Cõi Đời

phong trào quốc gia, và dù có “trở thành” gì gì, trong thâm căn, ông vẫn là một nationaliste -

người quốc gia.

Năm 1940, trong nhà tù Sơn La, Liệu nhận tin Phan Bội Châu mất. Đau xót lắm. Một sự

nghiệp lớn được dẫn dắt bằng một tư tưởng có căn bản hẳn hoi, chứ không phải cách mạng
lối vá víu chằng đụp. Một nhân cách phóng khoáng, hồn hậu. Một nghiệp dĩ đang vun trồng

bị dở dang, phải trở thành “ông già bến Ngự” hiền lành, đến bọn hương dõng trong làng xã

cũng hạch hỏi được. Trong “Niên biểu” viết những ngày bị giam lỏng, con người ấy đã chân
thành biết bao khi nhận lỗi trước quốc dân đồng bào. Cái tâm sự bi đát “biển xanh chưa lấp

được mà chim tinh vệ cô độc đã rã cánh” nặng trĩu đoạn cuối cuộc đời cụ.

<1 width="33%">
[i] Contrat social của J . J . Rousseau .

[ii] L’Esprit des lois của Montesquieu

[iii] Anh ruột Tô Hiệu, bị bắt sau vụ mưu sát toàn quyền Pasquier không thành, án
khổ sai chung thân. Trở thành cộng sản ở Côn Đảo, cùng Ngô Gia Tự thả bè trốn và mất tích.

[iv] Hồi ký “Những ngày xa xưa ấy” của Thu Tâm. NXB Thế kỷ 11022 Acacia Parkway
#A Garden Grove CA 92õ40 USA năm 1998.