Page 86 - Trần Huy Liệu Cõi Đời
P. 86
về nhãn quan chính trị có phần sắc hơn cụ Phan Sào Nam. (Hồi ký Trần Huy Liệu 1991, NXB
Khoa học xã hội)
Chàng thanh niên thấy cụ chân thành, nhân đạo nhưng không chặt chẽ, đôi lúc đá sang
không tưởng hay lối bác ái Gia tô giáo. Cụ bắt anh nghe hết cuốn sách đang viết dở về chủ
nghĩa xã hội. Đến khổ.
Liệu ngã ngửa ra rằng cụ rất loạng choạng.
Bạn đọc thân mến! Nếu ai chưa có dịp gần cụ Phan thì sẽ không thể ngờ được rằng cụ
Phan của chúng ta cho tới ngày ấy vẫn chưa biết chữ quốc ngữ. Tôi hỏi người thư ký của cụ
thì được biết những tác phẩm của cụ bấy giờ thường do cụ viết bằng chữ nho rồi mới dịch ra
quốc ngữ hay chữ nôm. Khổ cho tôi đêm ấy cứ phải ngồi nghe đọc quyển chủ nghĩa xã hội mà
cụ đương viết dở hết trang này đến trang khác mà không hứng thú một chút nào. (Hồi ký
Trần Huy Liệu 1991, NXB Khoa học xã hội)
Sáng ra, phờ phạc vì mất ngủ, Liệu đành thưa thật. Rằng, sách về chủ nghĩa xã hội đang
bán hiện có rất nhiều, mà cũng có dăm bảy trường phái. Rằng cụ hiện ở hoàn cảnh tù giam
lỏng, chật hẹp, ít được thảo luận, tưởng không nên viết về môn này. Cho nên, tốt nhất là cụ
cứ viết những chuyện cách mạng cụ đã từng trải, chưa in được ngay nhưng để đấy vẫn là
của vô giá. Cụ đã chả làm một “Hậu trần dật sử” kể về cuộc khởi nghĩa chống quân Minh của
Trần Quỹ theo lối tiểu thuyết rất được ham đọc đấy là gì…
Đó là những điều quốc dân đang cần ở. Cụ lúc này, nhất là thanh niên.
Liệu “vận khí” nói một mạch rồi “kết luận”. “Choang” thế là tàn tệ, thậm chí bất kính
chứ gì.
Tưởng ông già Bến Ngự sẽ giận, buồn. Phải tay cụ Tây Hồ mà xem… Nhưng Phan Bội
Châu không để bụng, lại còn hứa “sẽ làm ngay việc lớn này”. Cụ tiễn Liệu ra ngõ rất bịn rịn,
còn anh bùi ngùi nghĩ khó có dịp gặp lại ông già.
Cái ấn tượng hai cụ Phan để lại trong lòng Liệu, ngoài khí phách dân tộc lẫm liệt chung,
về tác phong, sinh hoạt là khá tương phản, dù các cuộc gặp cách nhau cả chục năm. Sau này
hình dung lại anh thấy hơi buồn cười với cái cảm giác cụ Quảng Nam thì nhọn hoắt, cứng
cỏi, còn cụ Nghệ An nồng ấm, đôn hậu.
