Page 214 - Trần Huy Liệu Cõi Đời

Phải dùng lý trí rất nhiều. Quá nhiều. Khoa học tất nhiên phải lý trí, nhưng dùng nó để
gò luận điểm cho phù hợp sự chỉ đạo, hay nói chung chung để tránh sự đánh giá khác nhau

của các vị, thì quá mệt, không làm còn hơn. Bản thân ông, cuộc đời “vắt” từ các trào lưu dân

tộc sang cộng sản, luôn luôn có cách cảm nhận riêng biệt. Ghét Phạm Quỳnh, Trần Trọng
Kim, ông không thể phủ nhận những đóng góp của họ vào văn hóa, vai trò của tạp chí Nam

Phong thời Nho tàn Tây học. Thời thế tạo ra con người, kể ra cũng mâu thuẫn thật. Và Liệu,

khi nhìn vào những “khối”, những “búi” mâu thuẫn ấy, cố gắng không giữ những định kiến.
Gặp gỡ, trò chuyện, nghe chuyên đề… , cái gì cũng đem lại một cái gì mới, khiến ông trẻ ra.

Hòa bình mới có ít năm, nhiều “nỗi”, “nhẽ” đã thay đổi nhanh quá, mà không phải nỗi

nhẽ nào cũng lấy làm hay ho được. Xung quanh ông, thói quan liêu thư lại như cái màng

nhầy ngăn cản sự thân tình. Những người vừa lội suối leo dốc trong kháng chiến với nhau
bỗng ăn nói mập mờ, như “văn sách”, ngồi cả buổi chả rõ ý tứ ra làm sao.

Dưới cái vỏ “ý thức tổ chức”, lắm anh cố xóa bản ngã để tỏ lập trường. Tác dụng của

những cuộc kiểm thảo, chỉnh huấn, cải cách dần dần hé ra khía cạnh tiêu cực. Trong chỗ

đồng chí, chả nhẽ phải tiêu diệt cá nhân đi ư? Không được bộc lộ thì cái cá nhân vẫn còn đấy
chứ chả chạy đi đâu cả, nguy nhất là khi con người ngụy trang nó lại. Nhiều lúc “nói to” ra

một nhận xét, Liệu chợt nhận thấy người xung quanh không hiểu. “Không hiểu” thật hay

làm ra bộ thế? Tình hình càng chật chội, nóng bức hơn khi cuộc đấu tranh trong phe xã hội
chủ nghĩa giữa hai lập trường “xét lại” và “giáo điều” nóng ran lên, trong Đảng có những

động tác tổ chức để điều chỉnh. Khối tư tưởng, trí thức bắt đầu ảnh hưởng, mà điều đó

không thể không ảnh hưởng đến học thuật, thậm chí là sự ăn nói, sinh hoạt thường ngày.
May là Liệu đã có một “khoảng gián cách” - dù là nhỏ nhoi - với cuộc đấu tranh trên kia.

Càng ngày Liệu càng thấm thía ý nghĩa cuộc tổng chỉnh huấn cán bộ mùa đông 1952 rét
buốt.

Không có nó, ông đã không tìm được động lực mới cho cuộc đời mình. Từ một cán bộ u
uất vì bị gạt khỏi quyền lực thực sự, ông được chuyển sang đèn sách, cái địa hạt hằng mơ từ