Page 217 - Trần Huy Liệu Cõi Đời

phát triển). Đấy là “Một bầu tâm sự ”, cuốn sách do Cường học thư xã ra ở Sài Gòn năm

1927.
Bị cấm truyền bá, phát mại và lưu trữ ở Trung Kỳ, nó lại làm Phạm Thị Bách, cô gái phố

huyện Kim Thành, Hải Dương tâm phục, đem lòng yêu mến người viết . Liệu tiếc đứt ruột

khi nhìn lên giá sách. Giá “ Một bầu tâm sự ” đang “đứng” đó, ông sẽ sẻ san được với Trần
Quốc Vượng nữa…

Sau ngày Trần Huy Liệu mất ít lâu, Dương Kinh Quốc, một cán bộ nghiên cứu tìm thấy

trong lưu trữ Thư viện Quốc gia Pháp cuốn sách trên, sang được một bản đem về. Giọng văn
cổ, những trích dẫn đa phần trong sử ta hoặc sử Trung Hoa, nhưng cách nhìn khá mới.

Trong chương một, “Nguyên nhân mất nước (câu chuyện quá khứ)” , Liệu đề cập đến những
cơn cớ nội tại của người mình, nó khiến ngôi nhà dân tộc quá mỏng manh, thực dân vừa

đụng đến đã đổ rụi.

Chính trị làm mất nước ta
Vua càng (được đề lên cao) quý bao nhiêu thì dân càng hèn bấy nhiêu…, gây nên cái

chính trị đồi bại… Cái không khí áp chế chỗ nào cũng nằng nặc khó chịu, xuống đến bậc dân
thì không còn dân đạo dân quyền gì nữa.

Hai mươi mấy triệu người tôn một người lên, rồi bảo rằng phải trung với người ấy.

Người ấy bảo sống được sống, người ấy bảo chết phải chết, người ấy bảo phải thì phải, người
ấy bảo quấy thì quấy, ta không hiểu cái chữ “Trung” là thế nào vậy… Vì vậy mà ngôn luận

không được tự do mà ý kiến bế tắc toàn dân trong nước chẳng khác gì một bầy trâu, chỉ biết

ăn no vác nặng, rồi tùy ở anh cầm cày bảo đi đâu thì đi thôi.
Văn học làm mất nước ta

… người Tàu bày ra lối thi cử nghiệp, để lựa lấy nhân tài ra hành chính. Người mình

cũng bắt chước theo, gây nên cái tục lệ cho những sĩ phu trong nước, không phải học để
làm người, mà chỉ học để làm quan…, chỉ còn lại một mớ từ chương, hư văn vô bổ… Đau đớn

thay cái công phu ấy có phải học để nghiên cứu một cái khoa học gì, hay ôn nhuần một cái lý

thuyên gì, hấp thụ một cái tư tưởng gì đâu, mà chỉ học thuộc lòng những cuốn sách và
những bài vở người ta làm sẵn, chứa chất ở trong bụng, tới ngày thi thì nhả ra.

Luân lý làm mất nước ta

Trong đạo vua tôi có dạy rằng: bầy tôi phải thờ vua lấy trung, cùng là, vua là cha mẹ của
dân, vua sai bầy tôi chết, bầy tôi không chết không phải là trung. Luân lý dạy như thê, người