Page 218 - Trần Huy Liệu Cõi Đời
P. 218
trong nước tin theo như thế, gây nên cái chính thể chuyên chế…, gây cho quốc dân một lũ tôi
tớ chỉ biết trung với vua… mà chôn mất bao người trung với nước.
… con thờ cha phải hiếu, đó là lẽ thường rồi. (Nhưng) Cái dân tộc đã mang một cái bệnh
hèn nhát, lại nhiễm thêm cái chữ hiếu lầm lạc vào, gây nên cái tính khiếp nhược, còn mong
chống chọi với đời được sao? Ngày nay ta thường tự phụ với các nước Âu Mỹ rằng: ta thua họ
về đường vật chất, song hơn họ về đường luân lý, đạo đức. Song có biết đâu rằng cái luân lý
đạo đức của mình nó đã táng bại lắm rồi.
Phong tục làm mất nước ta
… tục nước mình hay thiên trọng ở chốn hương thôn, quanh năm suốt tháng lẩn quẩn ở
trong làng, chiếm được một chỗ ngồi nơi hương đảng đã lấy làm vinh dự, tranh nhau làm ông
phó, ông xã, tranh nhau ăn trên, tranh nhau ngồi cao, chửi mắng, đánh đập, kiện tụng nhau…
Cái câu “Hương đảng tiểu triều đình” cùng “Một miếng giữa làng bằng một sàng xó bếp” luôn
luôn ở cửa miệng… Ngoài cái làng ra không còn biết đến nước nhà là gì thế giới là gì… Nếu ai
có chí muốn vùng vẫy ra ngoài, thì tin vào cái câu tục ngữ “Sảy nhà ra thất nghiệp”, không
dám bước đi tới đâu. Vậy nên trong nước không những không có người nào ra ngoại quốc
học tập, làm ăn, mà ngay đến trong nước, mỗi tỉnh, mỗi xử cũng coi như một thế giới riêng…
Nếu có ai đi xa làm ăn không về thì nhiếc là “thằng bỏ làng”, ai lập nên công danh phú quý ở
ngoài thì cho là “y cẩm dạ hành” (áo gấm đi đêm). Ấy cái phong tục của người mình như thế,
còn mong đào tạo nên những hạng nhân vật cứng cáp, lịch duyệt đế công pha, gánh vác cho
nước nhà, cho xã hội được sao?
…
Tổng luận
Cứ như cái chính trị ấy, cái văn học ấy, cái luân lý ấy cái phong tục ấy thì mất nước có
đến trăm ngàn lần cũng đáng, há những một lần thôi ư?… Vậy mà ngày nay coi lại người
mình thì hình như không biết cái bệnh của mình đã trầm trọng nguy nan…
Đọc lại những dòng này sau bốn chục năm, có khi Liệu cười khùng khục. Và rằng: “Kẻ
tiểu sinh nào khí phách khá nhỉ. Ở tuổi tráng niên, nhà ngươi hăng hái lắm . Nhưng sống
đến đận ta, ngươi liệu có thấy rằng cách mạng và chính trị rất khác nhau không?”.
TRÁNG SĨ MỘT ĐI…
