Page 188 - Quan Hệ Bang Giao Và Những Sứ Thần Tiêu Biểu

/ỉt’ h íiỊ Ị ịị iịiao rù CÍÍC sứ thần tiiUi Ịyicu... 189

thân Tiến sĩ. Tuy vậy, ông cũng không đậu đại khoa sớm
như hai thần đồng đời Trần: Nguyền Hiền (13 tuổi) và
Nguyền Trung Ngạn (16 tuổi). Nhờ vậy, ông đã có thời giờ
đọc và viết sách nhiều trước lúc ra làm quan. Khoa Nhâm
Dần 1752 chỉ có 6 tên trên bảng; ông đứng đầu với bậc Bảng
nhãn (nảm bậc là: Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa,
Hoàng giáp và Tiến sĩ). Tuy bực rất cao, nhưng ai cùng cầm
chắc ông đáng bậc Trạng nguyên, nhưng trong bài thi có
câu hỏi một chuyện chính trị đời Đường Thái Tông mà
Đườĩig thư không chép và chỉ có ghi trong sách Trinh Quan
Chính Yếu. Riêng ông, ông rất liếc vì tủ sách nhà vốn có
sách ấy nhưng có người mượn mất.
Chuyện ông được đi sứ, thì cũng lẽ tất nhiên. Trong bài
Đề từ sách Bắc sứ thông lục, ông kể chuyện ràng: “Khi ta mới
tám chín tuổi, học sách Luận ngữ (Khổng Tử) với cha, đến
câu “Làm việc biết điều đáng thẹn, đi sứ bốn phương mà
không làm nhục mệnh Vua, như thế có thể gọi là kẻ Sĩ” cha
tôi hỏi: “Mày có thể làm như vậy không?” Tôi đáp: “Chi
biết thẹn là khó mà thôi. Còn đi sứ làm vẻ vang Nước nhà,
làm trọng mệnh Vua, thì có khó gì?” Cha tôi cười mà bảo;
“Thằng bé này có hào khí!” và dạy rằng; “Ý khí thì cố nhiên
nên hào, nhưng không nên quá. Nên không nhún, không rời
phẩm cách, nhưng phải nhã nhặn, nhẹ nhàng, đừng để lộ ra
một chút thô suất” Tôi thưa: “Vâng”.

Trong tựa sách trên, tựa viết năm 1763, ông lại kể rằng:
“ớ nước Nam ta, tiền bối đi sứ có để lại nhiều tập thơ
nhưng chưa ai kể lại các sự việc. Năm Vĩnh Hựu Đinh Tị
(1737), Tổn Trai tiên sinh họ Lê (Lê Hữu Kiều, người
huyện Đường Hào, đậu Tiến sĩ khoa 1715) được sung phó
sứ đi mừng vua Càn Long lên ngôi, có chép việc sử, nhật
trình, đường đi, thơ văn thù ứng, vấn đáp và các sự tích,