Page 69 - Những Nhà Bác Học Nổi Tiếng Trong Lich Sử Việt Nam

Những nhà bác học nối liếng trong lịch sử Việt Nam 71

CÓ lẽ lối ứiỉ nặng khuôn mẫn cúa Tứ thư, Ngũ kinh
không hỢp với ông. Điều đó cắt ngliĩa vì sao ông dồn tâm
trí vào toán học và thiên văn bằng con đường tự tìm tòi,
nghiên cứu. ống kể: “Đối với toán pháp, tôi thích quá
thành ngliiện, mắt thấy sự vật và sách vở ^ có mang con
số thì tìm phương pháp suy toán, ngày đêm tâm trí
không rời ra điíỢc, chưa tìm ra thì không để xuống, tìm
ra được điều gì thì ghi chép lại”. (Trích lời tựa Ý Trai
toán pháp).

Cuộc đời của ông - hoặc đưỢc sử sách chép lại, hoặc
được lưu truyền - đều là sự ngưỡng mộ của ngiíời đời với
một tài năng xuất chúng. Sách Đại Nam chính biên chép
lại rằng; “Năm 1815. vua Gia Long bàn về thiên tượng
nói: Nếu ngày sóc vọng có nhật thực hay nguyệt thực thì
nên bâi lễ triều và hạ yến tiệc để tỏ lòng kính sỢ. Nhân
chuyện Hữu Thận tâu rằng; Tôi đã tính thấy rằng năm
Đinh Sửu (1817) tháng 4 và tháng 10 dều có nhật tliực.
Nguyễn Văn Thăng lại nói rằng; Giáo chủ Gia-tô ra đời
đến nay đã 1815 năm. Vua bảo Thận tính xem như vậy
là vào đời nào? Thận tâu rằng vào năm đầu niên hiệu
Nguyên thuỷ đời Hán Nguyên đế”. Còn dâii gian thì vẫn
truyền rằng vào nãm vua Gia Long chuẩn bị xây dựng lại
Bắc Thành (tức thành Hà Nội) đã sai ông tính toán vật
liệu, nhân công và thời gian. Chỉ sau một đêm. sáng ra
ông đâ gửi lên nhà vua bản tính toán từng chi tiết của
công trình.
Nguyễn Hữu Thận bước vào chốn quan trường
không phải để tìm lợi lộc - mặc dầu rất nhiều lần ông
giữ các chức quan đứng đầu một bộ - mà cốt thực hiện
cho được líớc vọng bình sinh của mình là tiến tới một sự