Page 364 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

rằng, mắt nhìn xung quanh như tìm kiếm vật gì. Hắn ngồi im như phỗng thế rồi độ
một giờ sau thì cáo từ’. Ta thấy, Bê-li-cốp khủng bố mọi người bằng cách “không
nói gì” nhưng mắt thì quan sát “như tìm kiếm vật gì” và chắc hẳn tai thì lắng nghe
mọi chuyện của tay giáo viên ấy.
Cách dựng chân dung nhân vật của Sê-khốp rất tài tình. Lối viết của ông hiện
đại ở chỗ, không cần phải “kể hết” hoặc “miêu tả tỉ mĩ’, chỉ cần tóm lấy một tư thế
từ một góc nhìn nào đó, bức chân dung ấy lập tức khảm vào tâm trí người đọc
không chỉ là diện mạo mà còn cả cảnh ngộ của nó. Đoạn miêu tả Bê-li-cốp đến
chơi nhà đồng nghiệp tập trung rõ nét tài nghệ này. Rõ ràng, không ai ưa Bê-li-
cốp, thậm chí là sỢ và ghét hắn đến mức không muốn hắn hiện diện ỏ nhà mình,
nên Bê-li-cốp muốn đến thì đến, muốn đi thì đi. Sự có mặt của Bê-li-cốp khiến
người ta không dám chuyện trò nên Sê-khốp chỉ miêu tả sự ngó nghiêng của hắn
mà không miêu tả việc hắn nghe được gì. Thái độ của mọi người đối với Bê-li-cốp
tuy không được đề cập nhưng người đọc cũng có thể hiểu thông qua bộ dạng và
cử chỉ của chính Bê-li-cốp.
Tác động của lối sống “trong bao” của Bê-li-cốp đên mọi người thật khủng
khiếp: “Bọn giáo viên chúng tôi đều sợ hắn. Thậni chị ẽả hiệu trưởng cũng sợ
hắn”. Đấy là nỗi sợ hãi mang tính tập thể mà nguyêri nhân của nổi sợ đó thì nghe
nực cưòi thay, chỉ vì một kẻ tronậ bầo. Sê-khốp có ý giễu cợt khi đặt một phản đề,
giữa một kẻ chỉ dạy tiếng Hi Lạp cổ, suốt ngày chui vào trong bao sống như một
cái máy với cả một tập thể giáo chức, những người “biết suy nghĩ rất nghiêm chỉnh
và được giáo dục qua các tác phẩm của Tuốc-ghê-nhép và Sê-đrin”.
Phạm vi khủng bố của Bê-li-cốp thật rộng. Sê-khốp đã sử dụng biện pháp
tăng cấp để tạo tiếng cười: “Mà đâu phải chỉ có trường học! cả thành phố nữa ấy!
Các bà các cô tối thứ bảy không dám tổ chức diễn kịch tại nhà nữa, sợ rằng nhỡ
hắn biết thì lại phiền” . Giới tu hành cũng sợ hắn và đến cả “dân chúng trong thành
phô” ai ai cũng sợ.
Nỗi sỢ mà mọi người dành cho Bê-li-cốp chính là sợ sự dò xét bẩm báo lên
trên, sợ tính chất “chó săn” trong hành vi của Bê-li-cốp. Vậy thì câu hỏi được đặt ra
là: Ai ban cho Bê-li-cốp cái quyền năng siêu hạng đó? Rõ ràng tự thân một giáo
chức quèn thì chẳng thể nào có được sức mạnh uy hiếp cả bàn dân thiên hạ trong
suốt cả “mười lăm năm” trời kia và nỗi sợ, theo phản ứng dây chuyền đã diễn ra ở
mọi giới, mọi phạm vi: “sợ nói to, sợ gửi thư, sợ làm quen, sợ đọc sách, giúp đỡ
người nghèo, dạy học chữ...”?
Có hai hướng trả lời cho câu hỏi trên: một là chính quyền đang dung túng cho
hành vi mật thám của Bê-li-cốp, hai là chính sự hèn nhát của tất cả mọi người tạo
điều kiện cho cái ác hoành hành, cả hai cách nà^đều đúng. Song ắt hẳn dụng ý
của Sê-khốp nghiêng hẳn sang hướng thứ hai. Biệt tài của Sê-khốp ỏ nghệ thuật
kể chuyện là sức gợi trong chi tiết, hình tượng... Không một lời đả động đến thể

363