Page 314 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

Nếu “đọc ra” những suy tư thâm trầm này của nhà văn, độc giả hoàn toàn có
thể giải thích Q'ược tính hữu lí của cái cảm giác “lạ lùng” mà nhân vật Phùng gặp
phải (được kể tới ở cuối truyện): “Quái lạ, tuy là ảnh đen trắng nhưng mỗi lần ngắm
kĩ, tôi vẫn thấy hiện lên cái mầu hồng hồng của ánh sương mai lúc bấy giờ tôi nhìn
thấy ở bãi xe tăng hỏng, và nếu nhìn lâu hơn, bao giờ tôi cũng thấy người đàn bà
ấy đang bước ra khỏi tấm ảnh, đó là một người đàn bà vùng biển cao lớn với
những đường nét thô kệch, tấm lưng áo bạc phếch có miếng vá, nửa thân dưới ướt
sũng, khuôn mặt rỗ đã nhợt trắng vì kéo lưới suốt đêm. Mụ bước những bước chậm
rãi, bàn chân dậm trên mặt đất chắc chắn, hoà lẫn trong đám đông...” .
Từ điểm nhìn ngày hôm nay, có thể khẳng định; luận đề đặt ra trong Chiếc
thuyền ngoài xa thật sự có ý nghĩa, không chỉ đối với Nguyễn Minh Châu mà còn
đối với cả nền văn học cách mạng Việt Nam thời kì từ sau 1975 đến những năm
Đổi mới. Chính nó cho thấy tinh thần trách nhiệm rất cao đối với văn chương và
trên hết là đối với cuộc đời của tác giả. Đồng thời, nó cũng biểu lộ nỗ lực lớn, khát
vọng lớn của ông muốn đổi mới văn học, đưa sáng tác thoát khỏi thói quen mĩ
hoá, lí tưởng hoá hiện thực (mà các tiểu thuyết, truyện ngắn được viết ra trong thời
chống Mĩ của chính ông đã góp phần tạo nên) để tiếp cận được “chất văn xuôi”
của đời sống, để đi sâu khám phá số phận con người - vấn đề cốt tử quy định
chiều sâu nhân bản của một nền văn học.

Một luận đề hay nếu không được biểu hiện bằng hình tượng nghệ thuật sinh
động thì chắc chắn không gây được những ám ảnh lâu dài và sâu sắc. Là người
viết, Nguyễn Minh Châu ý thức rất rõ về điều này. Bởi vậy mà ông có Chiếc
thuyền ngoài xa từng gây được dư luận sôi nổi, đa chiều ngày nó mới ra đời.
Không ít người đọc vào thời điểm đó có cảm giác khó khăn khi đến với tác phẩm.
Do đã quen với một Nguyễn Minh Châu (nói rộng ra là quen với một loại hình sáng
tác) thích hướng ngòi bút về những vấn đề của lí tưỏng, luôn thể hiện niềm tin lãng
mạn về con người và cuộc đời, lại thường “bao bọc nhân vật trong một bầu không
khí vô trùng” (Ni-ku-lin), người ta bị “vâp” liên tục trước những tình huống nghịch lí
mà nhà văn miêu tả trong Chiếc thuyền ngoài xa. Có một cái gì đó không thông
thoát trong cái nhìn của nhà văn về cuộc đời chăng? Có phải sự rối trí đã xuất hiện
ở cây bút chiến sĩ thường vẫn vững vàng trong nhận thức tưtưỏng? Lại nữa, liệu có
thể nói tới sự “non tay” của tác giả khi xử lí các chất liệu hiện thực nhằm làm sáng
tỏ cái luận đề đã được xác (ính trước? Tất cả những phân vân đó của một bộ phận
người đọc không phải không có lí. Trong văn học cách mạng, từ trước đến khi ấy,
thật hiếm có một tác phẩm trưng ra cái hiện thực bộn bề như vậy mà không kèm
theo những kết luận đủ rõ ràng để hướng đạo cho độc giả. Nhưng đã quyết chọn
con đường đổi mới nghệ thuật, nhà văn không thể nản bước. Trcng khi có thể
chưa tự tin lắm vào lí trí (và một phần vào lính hoàn thiện của tác phẩm), Nguyễn
Minh Châu lại tỏ ra rất yên tâm với mẫn cảm nghệ sĩ của mình. Đối với ông, hành

313