Page 309 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

ở tinh thần chung là khẳng định những phẩm chất đẹp đẽ của người dân Nam Bộ
trong chiến tranh chống Mĩ cứu nước. Nhiều câu nói thốt ra từ miệng chú Năm hay
từ miệng má Việt, vì vậy, có tầm khái quát triết lí, mang âm vang triết lí của cả một
dân tộc bất khuất, dù nó được biểu hiện ra trong một hình thức rất mực giản dị -
giản dị đến bất ngờ (chẳng hạn câu của má Việt; “Người chết có cái vui của người
chết, nếu không, người ta sanh con ra làm gì?”), ở đây, có thể nhận ra một đặc
điểm trong sáng tác của Nguyễn Thi; tính triết lí rất cao nhưng đấy là triết lí của
chính cuộc đời - một cuộc đời được tái hiện sinh động qua những biểu hiện mang
tính bản chất. Ta có thể chứng minh thêm cho điều vừa nói bằng vào chi tiết “cực
đắt” sau đây mà nhà văn đà đưa vào cuối tác phẩm: chi tiết hai chị em Chiến, Việt
khiêng bàn thờ má sang gửi nhà chú Năm; “Chị Chiến đứng ra giữa sân, kéo cái
khăn trên cổ xuống, cũng xắn tay áo để lộ hai bắp tay tròn vo sạm đỏ màu cháy
nắng, rồi dang cả thân người to và chắc nịch của mình nhấc bổng một đầu bàn thờ
má lên. Việt ghé vào một đầu. Nào, đưa má sang ỏ tạrn bên nhà chú, chúng con
đi đánh giặc trả thù cho ba má, đến chừng nước nhà độc lập con lại đưa má về.
Việt khiêng trước. Chị Chiến khiêng bịch bịch phía sau. Nghe tiếng chân chị, Việt
thấy thương chị lạ. Lần đầu tiên Việt mới thấy lòng mình rõ như thế. Còn mối thù
thằng Mĩ thì có thể rờ thấy được, vì nó đang đè nặng ở trên vai. Hai chị em khiêng
má băng tắt qua dãy đất cày trước cửa, men theo chân vườn thoảng mùi hoa cam,
con đường hồi trước má vẫn đì để lội hết đồng này sang bưng khác”. Khó mà
không dẫn hết ra đoạn văn đầy xúc động này. Nó đã nói lên hết sức cô đọng về
cuộc chiến đâu của chúng ta; có yêu thương, có căm thù, có cái mất mát nhưng có
cái vĩnh hằng, có sự quyết liệt nhưng cũng c6 sự thanh thản, có yếu tô hành động
nhưng cũng có yếu tố tâm linh... Và mùi hoa cam, nó chỉ thoảng qua một lần mà
thơm mãi. Trong văn Nguyễn Thi, mùi hương “trữ tình” này thường chỉ được dùng
rất dè sẻn, nhưng chính vi vậy mà nó vỏ cùng quý, để lại trong lòng người đọc
những cảm nghĩ sâu xa.
Một thành công nữa rất cơ bản của Nguyễn Thi trong Những đứa con trong
gia đình là nghệ thuật phân tích tâm lí nhân vật. Ta đã thấy phần nào điều đó qua
việc phân tích cái tài của ông khi lựa chọn các chi tiết đặc sắc làm nổi bật cá tính
nhân vật ỏ trên, cần đặc biệt lưu ý rằng truyện ngắn này được tổ chức dựa trên
dòng hồi ức của nhân vật Việt khi bị thương trên trận địa. Miêu tả tâm lí của người
tỉnh táo đã khó mà ỏ đây lại là tâm lí của con người luôn nằm trong trạng thái giữa
mê và tỉnh, hiển nhiên nhiệm vụ nghệ thuật đặt ra càng khó bội phần. Nhưng nhà
văn đã thể hiện một cách xuất sắc trạng thái “chập chờn cơn tình cơn mê” đó của
nhân vật. Bốn lần Việt ‘1ỉnh dậy” trên trận địa, mỗi lần Việt nhớ gì, nghĩ gì đều
được nhà văn miêu tả rất cụ thể, tinh tế và chính xác. Thông thường, mạch hồi
tưởng của nhân vật trong bước khỏi đầu phụ thuộc rất nhiều vào yếu tố dẫn dụ
của ngoại cảnh. Tác giả hiểu điều đó rất rõ. Tâm lí con người tuy phức tạp nhưng

308