Page 307 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

hình thức giáo dục lòng tự hào về truyền thống mà chú Năm rất có ý thức xây
dựng cho thế hệ con cháu. Chú nói: “Chừng nào bây trọng trọng (lớn lớn) tao giao
cuốn sổ cho chị em bây”. Câu nói ấy cũng rất mực tự nhiên mà chứa đầy ý nghĩa.
Chính thế hệ mới sẽ là người viết tiếp những trang mới, vẻ vang cho truyền thống.
Không thể nói mọi chiến công mà Chiến và Việt lập được lại không liên quan tới
cuốn sổ gia đình này. Kể lại sự việc nhưng không bao giờ quên khám phá chiều
sâu của nó chính là thuộc tính bản chất của ngòi bút Nguyễn Thi.
Nguyễn Thi rất có biệt tài dựng người, dựng cảnh, vốn sống của ông phong
phú khiến cho các chi tiết mà ông lẩy ra bao giờ cũng như giẫy trên trang sách, rất
sinh động. Nhiều nhân vật chỉ xuất hiện thoáng qua trong truyện nhưng đã kịp để
lại một ấn tượng khó quên, cả về hành động lẫn ngôn ngữ. Chú Năm của Chiến,
Việt thật dễ nhớ với “giọng hò đã đục và tức như gà gáy” (“Chú hay kể sự tích của
gia đình và cuối câu chuyện, thế nào chú cũng hò lên mấy câu”). Giọng hò của
người đàn ỏng trung niên này tuy không hay nhưng chứa đựhg một cái gì đó thật
tha thiết khiến cho chị em Chiến, Việt tuy thấy buồn cười nhưng vẫn rất cảm động.
Theo như lời kể trong tác phẩm, ông ít nói, nhưng những câu nói của ống được hai
chị em nhân vật chính khắc ghi trong tâm khảm. Nó tương tự như những châm
ngôn kết tinh của cả một đời từng trải sông nước, lăn lộn với ruộng vườn và thuỷ
chung một dạ với cách mạng. Bên cạnh nhân vật chú Năm, hình ảnh người má
của chị em Chiến, Việt cũng hiện lên với những nét chạm khắc rạch ròi. Đó là
người đàn bà xốc vác, gan dạ, giỏi thu xếp cả việc chung lẫn việc riêng. Nguyễn
Thi đã chọn được nhiều chi tiết thật tài tình để xây dựng chân dung con người ấy.
Nào là chuyện bà đi đấu tranh về bị cà nông giặc bắn đuổi theo, một trái rơi bịch
trước mặt, không nổ, “bà đén dòm dòm rồi bỏ luôn vào rổ, cắp về” ; nào chuyện bà
bế con, dắt con đi đòi đầu chồng từ ấp trong tới ấp ngoài, vượt qua sông về tới
quận; nào chuyện bà tần tảo sớm hôm làm lụng nuôi con, miệng nói, tay làm,
chưa dứt câu dặn con mà chân đã “đẩy xuồng ra tuốt giữa sông”... Đặc biệt, chi
tiết bà đối mặt với quân thù hai bàn tay to bản “phủ lên đầu đàn con đang nép
dưới chân” hoặc “dùa đàn con lại đàng sau tránh đạn” đã cho ta hình dung đặc
biệt rõ nét hình ảnh một người mẹ nơi Thành đồng Tổ quốc những năm đánh Mĩ.
Hai nhân vật được khắc hoạ đậm nét trong tác phẩm là Chiến và Việt. Chiến
là chị. Theo lời chú Năm, cô “không khác mẹ một chút nào”. Ngay cả Việt cũng
nhận thấy thế. Cô có đức tính kiên trì, chịu khó, chỉ nội một việc bỏ ăn để ngồi
đánh vần cuốn sổ gia đình suốt từ trưa cho tới lúc trời chạng vạng đã đủ chứng tỏ
điều đó. Cô cũng thừa hưởng ở mẹ đức tính gan góc. Trong ngày tòng quân, cô
nói với em; “Tao đã thưa với chú Nàm rồi. Đã làm thân con gái ra đi thì tao chỉ có
một câu: Nếu giặc còn thì tao mất, vậy à!”, ở cô, khả năng vun vén, thu xếp gia
đĩnh cũng thể hiện rất rõ. Trước khi cùng em đi bộ đội, mọi chuyện nhà đã được cô
xếp đặt đâu vào đó, tỉ mí, chu đáo, “nói nghe thiệt gọn” khiến cho chú Năm cũng

306